تحلیل انواع خطاهای وقفی سجاوندی با تکیه بر اعراب القرآن

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی سطح چهار زبان و ادبیات عربی، جامعة المصطفی العالمیة، مجتمع آموزش عا لی زبان، ادبیات و فرهنگی شناسی، قم،ایران، از کشور افغانستان (نویسنده مسئول)

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عرب ی، جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران.

3 استاد یار علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، تهران، ایران.

10.22034/qer.2025.13600.1183

چکیده

در تاریخ علوم قرآنی و به‌خصوص علم قراءت، علم وقف و ابتدا از اهمیت بالایی در بین دانشمندان اسلامی برخوردار بوده است. تألیفات متعددی در این زمینه نگاشته شده‌اند. یکی از این تألیفات، کتاب «علل الوقوف» اثر دانشمند قرن ششم، محمد بن طیفور سجاوندی می‌باشد. وی در این کتاب ابتدا وقف را بر شش قسم تقسیم نموده، معیارها و تعریف‌های هر یک را بیان نموده است. سپس با تعیین مواضع وقف در کل قرآن کریم، انواع وقف خویش را بر آن‌ها تطبیق داده است. سجاوندی در کار خود موفق بوده و در اکثر موارد، عمل‌کردی درست داشته است. لکن به نظر می‌رسد در مواردی محدود، دچار سهو یا خطا شده باشد. در این مقاله سعی شده است که این خطاها با روش تحلیلی و انتقادی و با تکیه بر اعرابِ عبارات و جملات و نیز با توجه به معیارهای بیان شده توسط خود سجاوندی در تعریف و تعیین مواضع وقف، بررسی و ارزیابی گردند. از این ارزیابی به دست می‌آید که وی گاهی بر خلاف معیارها و اعراب عبارات، موضع‌گیری‌هایی داشته است که خطا به حساب می‌آیند. این خطاها به اشکال گوناگونی اتفاق افتاده‌اند از جمله تعیین وقف در موضعی که وقف در آن صحیح نیست، یا ممنوع‌دانستن وقف در موضعی که وقف در آن صحیح است، یا رتبه‌ی وقف در یک موضع با آن‌چه که سجاوندی تعیین کرده است متفاوت می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Analysis of Types of Sajawandi’s Pausal Errors with Reference to I’rab al-Quran

نویسندگان [English]

  • alijan ehsani 1
  • Hossein Shirafkan 2
  • karim dowlati 3
1 Level 4 Student in Arabic Language and Literature, Al-Mustafa International University, Higher Education Complex of Language, Literature, and Cultural Studies, Qom, Iran (
2 Assistant Professor, Department of Arabic Language and Literature, Al-Mustafa International University, Qom, Iran.
3 Assistant Professor in Quran and Hadith Sciences, University of Quranic Sciences and Education, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In the history of Quranic sciences, particularly the science of Qira’at, the discipline of Waqf wa Ibtida’ (pausing and resuming) holds significant importance among Islamic scholars. Numerous works have been authored in this field, one of which is ‘Ilal al-Wuquf by the 6th-century scholar Moḥammad bin Tayfur Sajawandi. In this work, Sajawandi classifies pausing into six categories, elaborates on the criteria and definitions for each, and then applies these categories to specific pausal positions throughout the Quran. While Sajawandi’s efforts are commendable and generally accurate, it appears that in a few instances, he may have erred or deviated from his established criteria. This study aims to identify and analyze these errors through a critical and analytical method, focusing on the grammatical structure (I’rab) of phrases and sentences in the Quran while using the very criteria Sajawandi outlined for defining and determining pausal positions. The analysis reveals that in certain cases, Sajawandi’s determinations contradict grammatical considerations or his stated principles. Such errors include instances where: 1. He designated a pausal position where pausing is grammatically or contextually inappropriate, 2. He prohibited pausing where it is valid, or 3. The hierarchical ranking of a pause differs from the classification he provided. This study identifies and evaluates these inconsistencies, contributing to a deeper understanding of Sajawandi’s methodology and the broader discipline of Waqf wa Ibtida’.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sajawandi
  • ‘Ilal al-Wuquf (Reasons of Pausing)
  • Pausing and Resuming (Waqf wa Ibtida’)
  • I’rab al-Quran
  • Types of Errors
  1. قرآن کریم، ترجمۀ آیت الله مکارم شیرازی.
  2. ابن‌الانباری، ابوبکر محمد بن القاسم، ایضاح الوقف و الابتداء فی کتاب الله عز و جل، دمشق: بینا، ۱۳۹۱ق.
  3. ابن‌الانباری، ابوالبرکات عبد الرحمن بن محمد، البیان فی غریب اعراب القرآن، قم: انتشارات هجرت، 1362ش.
  4. ابن‌الجزری، محمد بن محمد، غایة النهایة فی طبقات القراء، بی‌‌نا، بی‌‌تا.
  5. ابن‌الجزری، محمد بن محمد، النشر فی القراءات العشر، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1418ق.
  6. ابن‌عاشور، محمد بن الطاهر، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ، بی‌‌تا.
  7. ابن‌فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة‏، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، بی‌تا.
  8. ابن‌هشام، عبدالله بن یوسف، مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی تا.
  9. ابوحیان، محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دار الفکر، ۱4۲۰ق.
  10. الأشمونی، أحمد بن عبدالکریم، منار الهدى فی بیان الوقف والابتداء، قاهره: دار الحدیث، 2008م.
  11. الأنصاری، زکریا بن محمد، المقصد لتلخیص ما فی المرشد، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1422ق.
  12. برکات، ابراهیم، النحو العربی‏، قاهره: دار النشر للجامعات، بی‌‌تا.
  13. حسن، عباس، النحوالوافی، بیروت: مکتبة المحمدی، 1428ق.
  14. الخراط، احمد بن محمد، المجتبی من مشکل اعراب القرآن، مدینه: مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف، ۱۴۲۶.
  15. الدانی، عثمان بن سعید، المکتفی فی الوقف و الابتداء، قاهره: مکتبة أولاد الشیخ للتراث،۲۰۱۰م.
  16. دهخدا، علی‌‌اکبر، لغت‌‌نامه، بی‌‌نا، 1341ش.
  17. راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دار القلم، بی‌‌تا.
  18. الرضی، محمد بن الحسن، شرح الرضی علی الکافیة، تهران: مؤسسة الصادق للطباعة و النشر، چاپ دوم، 1384ش.
  19. الزمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی، ۱4۰۷ق.
  20. الزمخشری، محمود بن عمر، المفصل فی علم العربیة، بیروت: دار الجیل، 1424ق.
  21. السجاوندی، محمد بن طیفور، علل الوقوف، ریاض: مکتبة الرشد، چاپ دوم، ۱4۲۷ق.
  22. السخاوی، علی بن محمّد، جمال القرّاء و کمال الإقراء، بیروت: دار البلاغة، 1413ق.
  23. السمین الحلبی، احمد بن یوسف، الدر المصون فی علوم الکتاب المکنون، دمشق: دار القلم، ۱4۰۸ق.
  24. السیوطی، عبد الرحمن بن أبی بکر، طبقات المفسرین العشرین، قاهره: مکتبة وهبة، 1396ق.
  25. الشیخ الطوسی، محمد، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
  26. الصافی، محمود، الجدول فی اعراب القرآن و صرفه و بیانه، دمشق، بیروت: دار الرشید مؤسسة الإیمان، چاپ چهارم، 1418ق.
  27. الصبّان، محمد بن علی، حاشیة الصبّان علی شرح الأشمونی علی ألفیة بن مالک، قم: انتشارت زاهدی، 1377ش. و بیروت، المکتبة العصریة، بی‌‌تا.
  28. الصفدی، صلاح الدین خلیل بن أیبک، الوافی بالوفیات، بیروت: دار إحیاء التراث، 1420ق
  29. الطبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏، تهران: ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
  30. العکبری، عبد الله بن الحسین، التبیان فی اعراب القرآن، عمان-ریاض: بیت الافکار الدولیة، بی‌‌تا.
  31. الفراء، یحیی بن زیاد، معانی القرآن، مصر: دار المصریة للتألیف و الترجمة، بی‌‌تا.
  32. القَیسی، مکّی بن أبی طالب، مشکل اعراب القرآن، دمشق: دارالبَشائِر، 1424ق.
  33. المدنی الشیرازی، السید علی‌‌خان، الحدائق الندیة فی شرح الفوائد الصمدیة، قم: ذوی القربی، 1388ش.
  34. منزوی تهرانی، محمد‌‌محسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بی‌‌نا، بی‌‌تا.
  35. النحاس، احمد بن محمد، اعراب القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة، ۱4۲۱ق.
  36. النحاس، احمد بن محمد، القطع و الائتناف، ریاض: دار عالم الکتب، ۱4۱۳ق.
  37. واحدى نیشابورى، على بن احمد،‏ الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دار القلم، 1415ق.