بررسی «قرائات» در تفسیر «غرائب القرآن و رغائب الفرقان»

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی و استادیار علوم قرآن و حدیث گروه الهیات دانشگاه دولتی گنبد کاووس

چکیده

چکیده
قرائت قرآن به‌عنوان نقطه آغاز بهره‌مندی از سرچشمه وحی و راه‌گشای شفا و سیرابی تشنگان معرفت، یکی از مهم‌ترین مسائل علوم و فنون قرآنی به شمار می‌رود. امری که از همان آغاز، از سوی جبرئیل به پیامبر اکرم (ص) منتقل گشت و به‌عنوان یکی از مأموریت‌های رسول خدا (ص) درباره معجزه خاتم جلوه نمود و سرانجام با درنوردیدن ادوار مختلف و همگرایی مراحل گوناگون به نقطه کمال خود نزدیک شد و به صورت علمی مستقل و یکی از عرصه‌های گسترده مطالعات و تحقیقات قرآنی درآمد. پژوهش حاضر با عنایت بر جایگاه سترگ این دانش، با بررسی تفسیر اجتهادی اشاری «غرائب القرآن و رغائب الفرقان» و تحلیل عنوان مستقل «القرائات» در سراسر آن، دریافت که این اثر ارزشمند به سبب توانایی تفسیری و پیشینه ادبی مؤلّف در این عرصه متمایز بوده و از گذر بررسی قرائات دهگانه و گاه قرائات شاذ و نقد و بررسی آن از یک‌سو به ارائه داوری‌های ارزشمند در این فن پرداخته و از سوی دیگر با پیوند مفهوم و معنا با کیفیت قرائات، آیینه‌ای روشن در جهت نمایاندن غنای معنایی و اعجاز لفظی و محتوایی قرآن کریم است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

AN INVESTIGATION OF "QIRAA’T" IN THE INTERPRETATION OF "GHARAIB AL-QURAN AND RAGHAIB AL-FURQAN"

نویسنده [English]

  • Seyed Mehd i Rahmati
/ Assistant Professor and Faculty of Gonbad Kavous State University, Faculty of Humanities, Department of Theology, Quran and Hadith / rahmati@gonbad.ac.ir
چکیده [English]

ABSTRACT
Recitation of the Qur'an as a starting point for benefiting from the source of revelation and paving the way for healing and quenching the thirst for knowledge is one of the most important issues of Qur'anic sciences and technologies. From the very beginning, this matter was conveyed by Gabriel to the Holy Prophet (PBUH) and appeared as one of the missions of the Messenger of God (PBUH) about the miracle of the Last Prophet. Finally, with the passage of different periods and the convergence of different stages, it approached its perfection and became an independent science and one of the wide fields of Qur'anic studies and research.
Considering the great position of this knowledge, the present study, by examining the referential-ijtihadi interpretation of "Gharaib Al-Quran and Raghaib Al-Furqan" and analyzing the independent title "Al-Qiraat" throughout it, found that this valuable work is distinguished by its authorial interpretive ability and literary background in this field, and by examining the “Ten Recitations” and sometimes the unpopular recitations and their critical examinations, he - on the one hand  -has provided valuable judgments in this art, and on the other hand, by connecting the concept and meaning with the quality of readings, it is a clear mirror in order to show the semantic richness and verbal and content miracle of the Holy Quran.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • KEYWORDS: Interpretation
  • Nizamuddin Neyshabouri
  • Gharaib Al-Quran and Raghaib Al-Furqan
  • Qira’at

مراجع

  1. منابع

    1. قرآن کریم، ترجمه: رضایی اصفهانی، محمدعلی و همکاران، ‌موسسه تحقیقاتی فرهنگی دارالذکر، قم: 1383ش.
    2. ابن جنی، أبو الفتح عثمان، کتاب الخصائص، تحقیق محمّد علی النجّار، المکتبة العلمیة، القاهره: 1318 ق.
    3. ابن خلکان، شمس الدین، وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، تحقیق إحسان عباس، دار الثقافة، بیروت: 1397 ق.
    4. ابن عقیل، بهاء الدین عبد الله، شرح ابن عقیل علی الفیه ابن مالک، دارالتراث، القاهره: 1980 م.
    5. الأشمونی، احمد بن محمد، منار الهدی فی بیان الوقف و الابتداء و معه المقصد لتلخیص ما فی المرشد من الوقف و الإبتداء، مصطفی البابی الحلبی، مصر: 1353 ق.
    6. آقا بزرگ طهرانی، محمد محسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، دار الأضواء، بیروت: ط ثالثة، 1403 ق.
    7. اقبال آشتیانی، عباس، تاریخ مغول، امیر کبیر، تهران: چاپ هشتم، 1384 ش.
    8. اکاف، راسل لینکلن، کاربرد روش سیستمها: به ضمیمه تعبیر قرآن آربری، بعثت، تهران: 1358 ش.
    9. الأمین، محسن، أعیان الشیعة، تحقیق حسن الأمین، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت: 1983 م.
    10. الانباری، عبد الرحمن بن محمّد، الانصاف فی مسائل الخلاف، دار الجیل، بیروت: 1982 م.
    11. الانباری، محمّد بن قاسم، ایضاح الوقف و الابتداء فی کتاب الله عزّ و جلّ، تحقیق محیی الدین عبد الرحمن رمضان، دمشق: 1391 ق.
    12. الأندلسی، ابوحیان محمد بن یوسف، البحرالمحیط، دار الفکر، بیروت: ط ثانیة، 1403 ق.
    13. انصاری، زکریا بن محمد، الدقائق المحکمة فی شرح المقدمة الجزریه، تحقیق دکتر نسیب نشاوی، دار المکتبی، دمشق: چاپ دوم، 1418 ق.
    14. بروکلمان، کارل، تاریخ الأدب العربی، ترجمة عبدالحلیم النجار، دار المعارف، القاهرة: 1960 م.
    15. ـــــــ، فقه اللغات السامیة، ترجمه رمضان عبد التواب، جامعة عین شمس، ریاض: 1977 م.
    16. البغدادی، اسماعیل باشا، هدیة العارفین فی أسماء المؤلفین، مطبوع مع کشف الظنون، دار الفکر،بیروت: 1982 م.
    17. تبریزی خیابانی، محمد علی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، علمی،تهران: 1357 ش.
    18. الجزری، ابو الخیر محمد بن محمد، النشر فی القراءات العشر، تصحیح علی محمد الضباع، دار الکتب العلمیة، بیروت: 1421 ق.
    19. حاجی خلیفة، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون، دار الفکر، بیروت: 1982 م.
    20. حاجی زاده، مهین، دستورنویسی و زبان‌شناسی عربی، جهاد دانشگاهی، تهران: 1388 ش.
    21. حبلص، محمد یوسف، اثر الوقف علی الدلالة الترکیبیة، دار الثقافة العربیة، القاهرة: 1993 م.
    22. حسن، حسن إبراهیم، تاریخ الإسلام السیاسی و الدینی و الثقافی و الإجتماعی، دار الاندلس،بیروت: 1959 م.
    23. حسان، تمام، مناهج البحث فی اللغة، مکتبة الأنجلو المصریة، القاهرة: 1990 م.
    24. الدانی، ابو عمرو، المکتفی فی الوقف و الابتداء، تحقیق یوسف المرعشلی، مؤسسه الرسالة، بیروت: ط ثانیة، 1407 ق.
    25. دزفولی، محمّد، «معرفی ترجمه ای کهن از قرآن کریم اثر نظام الدین نیشابوری «قرن هشتم هجری قمری»، تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی، بهار و تابستان، شماره 30 ـ 31، 1378 ش.
    26. الدمشقی، ابوشامة، ابراز المعانی من حرز الامانی فی القراءات السبع، تحقیق ابراهیم عطوة عوض، مطبعة مصطفی البابی الحلبی،مصر: 1402 ق.
    27. الدمشقی، اسماعیل ابن کثیر، البدایة و النهایة، مکتبة المعارف، بیروت: ط ثالثة، 1980 م.
    28. الذهبی، شمس الدین ابی عبدالله محمد بن احمد بن عثمان، طبقات القراء، تحقیق احمد خان، مرکز الملک مفصل للبحوث و الدراسات الاسلامیه،ریاض: 1384 ق.
    29. الذهبی، محمد حسین، التفسیر و المفسرون، دار المعرفة، بیروت: ط ثانیة، 1396 ق.
    30. الرازی، فخرالدین، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، دارالفکر، بیروت: 1401 ق.
    31. رجبی قدسی، محسن، تاریخ کتابت قرآن و قرائات، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم: 1398 ش.
    32. الزرقانی، محمد عبد العظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، دار احیاءء الکتب العربیة، قاهره: 1372 ق.
    33. الزرکشی، محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد أبو إبراهیم، دار المعرفة، بیروت: 1410 ق.
    34. الزرکلی، خیر الدین، الأعلام، دار العلم للملایین، بیروت: ط سادسة، 1984 م.
    35. الزمخشری، ابوالقاسم جار الله محمود بن عمر، الکشّاف عن حقائق التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، دارالمعرفة، بیروت: 1986 م.
    36. سخاوی، علی بن محمّد، جمال القراء و کمال الاقراء، دار البلاغة، بیروت: 1413 ق.
    37. سرکیس، یوسف الیاس، معجم المطبوعات العربیة و المعربة، مطبعة سرکیس، مصر: 1346 ق.
    38. سیبویه، عمرو بن عثمان بن قنبر، الکتاب، تصحیح و شرح عبدالسلام محمّد هارون، الخانجی، القاهرة: 1988 م.
    39. السیوطی، جلال الدین، الإتقان فی علوم القرآن، مطبعة مصطفی البابی الحلبی، مصر: ط رابعة، 1398 ق.
    40. ــــــ، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، تحقیق محمد أبی الفضل ابراهیم، دار الفکر، بیروت: ط ثانیة، 1399 ق.
    41. شبور، برتولد، العالم الاسلامی فی العصر المغولی، ترجمة خالد أسعد عیس، دار حسان، دمشق: ط أولی، 1402 ق.
    42. الشوکانی، القاضی محمد بن علی، البدر الطالع بمحاسن من بعد القرن السابع، دار المعرفة، بیروت: 1978 م.
    43. الشیبانی المعروف بابن الاثیر، عزالدین ابی‌الحسن علی بن ابی الکرم محمد بن محمد بن عبد الکریم بن عبد الواحد، الکامل فی التاریخ، دار صادر، بیروت: 1429 ق.
    44. الصابونی، محمد علی، التبیان فی علوم القرآن، عالم الکتب، بیروت: 1405 ق.
    45. طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت: چاپ دوم، 1390 ق.
    46. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ناصر خسرو، تهران: چاپ سوم، 1372 ش.
    47. عبد الرحیم، عبد الجلیل، لغة القرآن الکریم، مکتبة الرسالة الحدیثة، الاردن: 1401 ق.
    48. عمر، احمد مختار، دراسة الصوت اللغوی، عالم الکتب، القاهرة: 1997 م.
    49. غیبی، عبد الاحد و سولماز پرشور، «واکاوی ایقاع نبر و تنغیم در جزء 30 قرآن کریم»، دو فصلنامه مطالعات سبک‌شناختی قرآن کریم، سال اول، شماره دوم، 1397 ش.
    50. الفارسی، ابوعلی، الحجة للقراء السبعة، تحقیق بدر الدین قهوجی و بشیر جویجانی، دار المأمون، بیروت: 1407 ق.
    51. فراستخواه، مقصود، زبان قرآن، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران: 1376 ش.
    52. القاری، علی بن سلطان محمد، المنح الفکریة، مطبعة الحلبی، القاهره: 1347 ق.
    53. القرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، انتشارات ناصر خسرو، تهران: 1364 ش.
    54. القسطلانی، شهاب الدین، لطائف الاشارات لفنون القراءات، تحقیق حامد السید عثمان و عبد الصبور شاهین، لجنة احیاء التراث العربی،مصر: 1972 م.
    55. القمی النیسابوری، نظام الدین الحسن بن محمد بن الحسین، غرائب القرآن و رغائب الفرقان، تحقیق: إبراهیم عطوة عوض، البابی الحلبی، مصر: 1381 ق.
    56. قمی، شیخ عباس، الکنی و الألقاب، المطبعة الحیدریة، النجف: 1970 م.
    57. کحالة، عمر رضا، معجم المؤلّفین، المکتبة العربیة، دمشق: 1381 ق.
    58. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری و محمّد آخوندی، دارالکتب الاسلامیة، تهران: چاپ چهارم، 1407 ق.
    59. الکنانی العسقلانی، شهاب‌الدین ابی‌الفضل احمد بن علی بن محمد بن محمد بن علی، الإصابة فی تمییز الصحابة، دار احیاء التراث العربی، بیروت: 1328 ق.
    60. المبرد، ابو العباس محمد بن یزید، الکامل، تحقیق محمد ابی الفضل ابراهیم، دار الفکر العربی، القاهره: 1997 م.
    61. المجلسی، محمّد تقی، روضة المتقین، تصحیح السیّد حسین الموسوی الکرمانی و علی پناه الاشتهاردی، بنیاد فرهنگ اسلامی کوشان پور، تهران: 1399 ق.
    62. محیسن، محمد سالم، الکشف عن احکام الوقف و الوصل فی العربیه، دار الجیل، بیروت: 1412 ق.
    63. معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، مؤسسه فرهنگی التمهید، قم: 1379 ش.
    64. معلوف، لویس، المنجد، ترجمه محمّد بندر ریگی، انتشارات ایران، تهران: 1390 ش.
    65. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیة، تهران: 1371 ش.
    66. منزوی، احمد، فهرست نسخه‌های خطّی فارسی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی بخش ستاره‌شناسی، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی تهران: ، 1384 ش.
    67. الموسوی الخوانساری، محمد باقر، روضات الجنات فی أحوال العلماء و السادات، مکتبة اسماعیلیان، قم: 1390 ق.
    68. مؤلفان، آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم: چاپ دوم، 1390 ش.
    69. نقی‌پور فر، ولی الله، پژوهشی پیرامون تدبردر قرآن، اسوه، تهران: چاپ چهارم، 1381 ش.
    70. النحاس، ابوجعفر، القطع و الائتناف، تحقیق: احمد خطاب العمر، مطبعة العانی، بغداد: 1978 م.
    71. النحوی، موفق الدین یعیش بن علی، شرح المفصّل، عالم الکتب، بیروت: 1422 ق.
    72. نصر، محمد مکی، نهایة القول المفید فی علم التجوید، تصحیح علی محمد ضباع، مطبعة مصطفی البابی الحلبی و اولاده،مصر: 1349 ق.
    73. والبر، دونالد، ایران ماضیها و حاضرها، ترجمة عبد النعیم محمد حسنین، دار الکتاب المصری و دار الکتاب اللبنانی، القاهرة و بیروت: ط ثانیة، 1405 ق.

     

مطالعات قرائت قرآن
دوره 8، شماره 15
سال هشتم، شماره پانزدهم، پاییز و زمستان 1399
اسفند 1399
صفحه 31-56

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 18 اسفند 1399
  • تاریخ پذیرش: 18 اسفند 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار