بررسی کارکرد بلاغی و معنایی اوزان صرفی در تبیین اعجاز بیانی قرآن

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

چکیده

چکیده
کیفیت ساختاری و ترکیبی واژگان در نظام نوشتاری زبان، نمودارهایی صوتی در بیان عواطف و حالات مختلف انسانی در گستره بی‌کران زبان قرآن به شمار می‌آیند که تأمل در انگیزه بلاغی و معنایی کاربست آن‌ها، به‌عنوان وجهی دیگر از وجوه اعجاز بیانی این کلام آسمانی امری بایسته می‌نماید. همچنان که در باب پیام، به‌عنوان یکی از چهارعنصر کانونی برقراری ارتباط موفق زبانی (فرستنده، گیرنده، پیام و بافت موقعیت) توجّه به ساختارهای دستوری واژگان، امری بسیار مهم و ضروری است. بدین تصور، جستار حاضر بر آن است تا با استفاده از قواعد علم صرف زبان عربی و با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی، شماری از واژگان قرآنی و قرائت آن‌ها را مورد بررسی قرار دهد و چرایی کاربست ساختار و قرائت خاص هر واژه و تأثیر آن را در افاده پیام فرستنده تبیین نماید. بررسی داده‌های قرآنی نشان می‌دهد که در کلام مجید به‌منظور توصیف حالات مختلف از ساختارهای صرفی ویژه‌ای استفاده شده است که نه‌تنها گزینش آن‌ها هدفمند و در تعیین معنای مقصود یاری‌گر بوده، بلکه جابجایی هریک از این ساختارهای تصریفی و قرائت آن‌ها دریافت پیام را از سوی گیرنده دستخوش تغییر خواهد ساخت. شایسته ذکر اینکه گزینش ساختارهای صرفی تحت تأثیر عواملی چون هماهنگی با هم‌متن، بافت و نظام موسیقیایی صورت می‌پذیرد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A STUDY OF THE RHETORICAL AND SEMANTIC FUNCTION OF MORPHOLOGICAL RHYME IN EXPLENATION OF THE EXPRESSIVE MIRACLE OF THE QUR'AN

نویسنده [English]

  • Kobra Rastgoo
/ Assistant Professor of Arabic Language and Literature, University of Holy Quran Sciences & Education, Mashhad Faculty of Quranic Sciences / rastgoo@quran.ac.ir
چکیده [English]

ABSTRACT
 
The structural and syntactic quality of words in the written system of language is sound diagrams in expressing different human emotions and states in the infinite range of the language of the Qur'an. It is necessary to reflect on the rhetorical and semantic motivation of their use, as another aspect of the expressive miracle of this heavenly word. As for the message, as one of the four focal elements for successful linguistic communication (sender, receiver, message and context), it is very important to pay attention to the grammatical structures of words. With this in mind, the present study intends to examine a number of Qur'anic words and their recitation by using the rules of Arabic language Morphology and relying on descriptive-analytical method, so to explain why the specific structure and reading of each word is used as well as explanation of its effect on the sender's message.
Examination of Qur'anic data shows that in order to describe different situations, special morphological structures have been used in Holy words, which not only their selection is purposeful and helps in determining the divine purpose of verse, but also the displacement of each of these descriptive structures and their recitation will alter the whole message by its receiver.
It should be noted that the selection of morphological structures is influenced by factors such as harmony with the context, context and melodically system.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • KEYWORDS: Conjugation
  • Quran
  • Rhetoric
  • Context
  • Expressive Miracle
  • Recitation
  1. منابع

    1. قرآن کریم، ترجمه حسین انصاریان، خط: سید عبدالمهدی حسن‌زاده، سازمان دارالقرآن کریم، نشر تلاوت، تهران: 1393.
    2. ابن‌حاجب، عثمان بن عمر، الإیضاح فی شرح المفصل، تحقیق: عبدالله ابراهیم محمد، دار سعدالدین، دمشق: 1402 ق.
    3. ابن‌درید، محمد بن حسن، جمهرة اللغه، دار العلم للملایین، بیروت: 1988 م.
    4. ابن‌عاشور، محمد طاهر، تفسیر التحریر و التنویر، التاریخ العربی، بیروت: 1420 ق.
    5. ابن‌عقیل، عبدالله بن عبدالرحمن،‌ شرح ابن‌عقیل علی ألفیة ابن‌مالک، تحقیق: محمد محیی‌الدین عبدالحمید، ناصرخسرو، تهران: ‌ 1964 م.
    6. ابومغلی، سمیح، فی فقه اللغة و قضایا العربیه، دار جدلاوی للنشر و التوزیع، عمان: 1407 ق.
    7. استرآبادی، رضی‌الدین، شرح شافیة ابن‌الحاجب، تحقیق: محمد نورالحسن و محمد الزفزاف و محمد محی‌الدین عبدالحمید، دارالکتب العلمیه، بیروت: 1982 م.
    8. بنت ‌الشاطئ، عائشة عبدالرحمن، اعجاز بیانی قرآن، ترجمه: حسین صابری، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران: 1382.
    9. پاکتچی، احمد، نقد متن، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران: 1397.
    10. تفتازانی، سعدالدین مسعود بن عمر، المطول، الإمام المنتظر (عج)، قم: 1424 ق.
    11. ثعالبی، عبدالرحمن محمد، جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، تحقیق: محمدعلی معوض و عادل احمد عبدالموجود، دار إحیاء التراث العربی، بیروت: 1418 ق.
    12. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، تحقیق: احمد عبدالغفور عطار، دارالعلم للملایین، بیروت: 1376 ق.
    13. داودنیا، نسرین، تجلیل، جلیل، سراج‌خرمی، ناصر، «شخصیت مرزی سودابه در شاهنامه فردوسی»، ادب حماسی، سال نهم، ش 16، پاییز و زمستان 1392.
    14. داوری‌ اردکانی، نگار، «دلالت چندگانه، ابهام و ایهام در زبان و ادبیات فارسی»، نامه فرهنگستان، دوره 2، ش 4، زمستان 1375.
    15. دایه، فایز، علم الدلالة العربی: النظریة و التطبیق؛ دراسه تاریخیة، تأصیلیة، نقدیة، دارالفکر، دمشق: 1996 م.
    16. راغب ‌اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ترجمه: غلام‌رضا خسروی حسینی، انتشارات مرتضوی، تهران: دوم، 1374.
    17. سامرایی، فاضل صالح، معانی الأبنیة فی العربیه، دارعمار للنشر والتوزیع، عمان: 1428 ق.
    18. سیبویه، عمرو بن عثمان، الکتاب، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، عالم الکتب للطباعه، الریاض: 1977 م.
    19. سید قطب، ابراهیم حسین شاذلی، آفرینش هنری در قرآن، ترجمه: محمدمهدی فولادوند، بنیاد قرآن، تهران: 1360.
    20. سیوطی، جلال‌الدین، الأشباه و النظائر فی النحو، دارالکتب العلمیه، بیروت: 1411 ق.
    21. شهبازی، محمود، ذوالفقاری، زهرا، «نگاهی به ظرائف ساختار صرفی اوزان جمع در قرآن کریم»، پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، سال سوم، ش‌اول (پیاپی 5)، بهار و تابستان 1393.
    22. صاحب، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغة، عالم‌الکتب، بیروت: 1414 ق.
    23. صراف‌کربلایی، مصطفی، الجدید فی التجوید، الکساء، الکویت: سوم، 2003 م.
    24. طباطبایی، علاءالدین، واژه‌سازی و دستور (مجموعه مقالات)، گردآورنده: احمد خندان، کتاب بهار، تهران: 1394.
    25. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: محمدباقر موسوی همدانی، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم: چاپ پنجم، 1374.
    26. طنطاوی، محمد عیاد، نشأة النحو و تاریخ أشهر النحاة، مطبعة سعید محمد لحام، بیروت: 1997 م.
    27. طه شلال، هاشم، أوزان الفعل و معانیها، مطبعة الآداب، النجف الأشرف: 1971.
    28. طهماسبی، عدنان، اصغری، جواد، فکری، مسعود، سلمانی، حسین، «چالش‌های شناخت و برگردان مفهوم مبالغه در فعل‌های مزید قرآن کریم»، مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، دوره پنجم، ش 9، بهار و تابستان 1397.
    29. عبدالمسیح، جورج متری، تابری، هانی جورج، الخلیل: معجم مصطلحات النحو العربی، مکتبه لبنان، بیروت: 1990 م.
    30. علاءالدین، سید محمدرضا، فرهنگ و زندگی کوثری و تکاثری (1)، کوثر، ش 31، بهار و تابستان 1388.
    31. علوی‌مهر، حسین، عبداللهی، طاهره، معنا‌شناسی ایزوتسو در قرآن، مجله قرآن‌پژوهی خاورشناسان، دوره 13، شماره 24، بهار و تابستان 1397.
    32. فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، دار إحیاء التراث العربی، بیروت: 1420 ق.
    33. فرزانه، سید بابک، «نگاهی به تاریخچه دانش صرف و نقد و بررسی کتاب شافیه اثر ابن حاجب»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش 164 (پیاپی 590)، پاییز و زمستان 1381.
    34. فسوی ‌فارسی، کمال‌الدین محمد، شرح شافیة ابن الحاجب، تحقیق: سعدی محمودی هورامانی، احسان، تهران: 1386.
    35. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، دارالکتب العلمیه، بیروت: 1415 ق.
    36. قائمی‌نیا، علی‌رضا، بیولوژی نص، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران: دوم، 1393.
    37. قرشی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، دارالکتب الإسلامیه، تهران: ششم، 1371.
    38. کجباف، محمدباقر، ربانی، رسول، روان‌شناسی رفتار ترس، آوای نور، تهران: 1381.
    39. کشمیری، شیخ عبدالرسول، نوآوری‌های صرفی در صرف کاربردی، نصایح، قم: 1395.
    40. لاشین، عبدالفتاح، لغة المنافقین فی القرآن، دار الرائد العربی، بیروت: 1405 ق.
    41. مبارک، محمد، فقه اللغة وخصائص العربیه، دارالفکر، دمشق: دوم، 1964 م.
    42. مدرس ‌افغانی، محمدعلی، جامع‌المقدمات (جامعه مدرسین)، تحقیق: جلیل جراثیمی، جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه بقم، مؤسسه النشر الإسلامی، قم: 1422 ق.
    43. مدرسی، سید محمدتقی، تفسیر هدایت، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد: 1377.
    44. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، دارالکتب العلمیه، بیروت: سوم، 1430 ق.
    45. مکارم‌ شیرازی و دیگران، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الإسلامیه، تهران: 1374.
    46. ناصر، عبدالمنعم، شرح صوتیات سیبویه، دارالکتب العلمیه، بیروت: 2017 م.
    47. ناظرالجیش، محمد بن یوسف، شرح التسهیل المسمی تمهید القواعد بشرح تسهیل الفوائد، دارالسلام، القاهرة: 1428 ق.

     

دوره 8، شماره 15
سال هشتم، شماره پانزدهم، پاییز و زمستان 1399
اسفند 1399
صفحه 57-78
  • تاریخ دریافت: 03 شهریور 1399
  • تاریخ بازنگری: 18 دی 1399
  • تاریخ پذیرش: 19 آذر 1399