سنجش قراءات با اسلوب روایی و معیار نقل شفاهی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

کارشناس امور قرآنی اداره کل تبلیغات اسلامی همدان

چکیده

قرآن کریم، متنی گفتاری و ریشه­ی قراءت آن وحیانی است و اساس آن بر مبنای اسلوب روایی و معیار نقل شفاهی استوار است. میزان توجّه و اهتمام جدّی عموم مسلمانان به مسئله­ی قراءت قرآن و برداشت­های دقیق تفسیری آن، از عصر نزول تاکنون، بیانگر میزان اهمیّت و ضرورت موضوع پژوهش است. در این مقاله، با روش نقلی و عقلی و رویکردی تاریخی- تحلیلی، غرض اسلوب روایی در قراءت، دیدگاه­های دانشمندان مؤثّر و تحوّل­گرای مسیر قراءت پژوهی، همراه با بیان مراحل سنجش قراءات با اسلوب روایی و معیار نقل شفاهی از عصر رسول خداJ تا عصر حاضر، مورد بررسی قرار گرفته که نتایج پایانی آن چنین است: 1- در عصر پیامبر اکرمJ، سماع مستقیم از پیامبر؛ معیار بود. 2- در عصر صحابه و تابعین، نقل شفاهی به صورت روایات آحاد بود. 3- از عصر قاریان مشهور تا ظهور ابن مجاهد، اختیار، ترجیح قراءات، إجماع و إستفاضه در قراءات، رواج داشت و همچنین، موضوع حصر قراءات در هفت قراءت از سوی ابن مجاهد؛ مطرح شد. 4- از عصر ابن مجاهد تا ظهور دانی، تحدید و تسبیع قراءات با دو مقیاس قراءت محور و قاری محور، انجام می­شد. 5- از عصر دانی تا ظهور ابن جزری، حجّیت یافتن قراءات هفت­گانه، قداست قراءات، ظهور اندیشه­ی تواتر قراءات، رونق داشت. 6- از عصر ابن جزری تاکنون، عقیده­ به وحیانی بودن قراءات و همترازی آن با نصّ قرآن شکل یافت، همچنین استدلال نمودن با معیارهای صحّت سند، مطابقت با رسم مصحف به صورت احتمالی و موافقت قراءت با وجهی از وجوه زبان عربی، جهت شناخت قراءت صحیح، از دیگر نتایج این عصر می­باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Assessment of Recitations [Qira’at] With A Narrational Method and Oral Narrative Criteria

چکیده [English]

The Holy Quran is an oral text and the root of its recitation [qira’t] is revelatory, and its basis is based on the narrational method and oral narrative criteria. The level of serious attention and importance of the Muslim public to the issue of recitation [qira’t] of the Qur’an and its accurate interpretive comprehensions, from the time of revelation until now, indicates the significance and necessity of the subject of research. In this article, with narrative and intellectual method and historical-analytical approach, in order to acquire the purpose of narrational method in recitations [qira’at], the views of effective and transformational scholars in the recitation [qira’t] studies, along with expressing the stages of measuring recitations [qira’at] with narrational method and oral narrative criteria from the era of the Prophet (PBUH & His Progeny) upto the present as the final results have been examined as follows: 1- In the era of the Holy Prophet (PBUH & His Progeny), direct listening to the Prophet; was the standard. 2- In the era of the Companions and their followers [tabi’een], the oral narrative was in the form of individual narrations. 3- From the time of the famous reciters until the advent of Ibn Mujahid, authority, preference of recitations [qira’at], consensus and multiplicity [istifadha] in recitations [qira’at] were common, and also, the subject of limiting recitations [qira’at] in seven recitations [qira’at] was suggested by Ibn Mujahid; 4- From the era of Ibn Mujahid to Dani, the limitation and septuple [tasbie’] of recitations [qira’at] was done with two scales of recitation [qira’t]-centred and reciter-centred. 5. From the time of Dani until Ibn Jazari, the authenticity of the septette recitations [qira’at], the sanctity of the recitations [qira’at], the emergence of the idea of the massiveness [tawatur] of recitations [qira’at] were prospered. 6- From the time of Ibn Jazari until now, the idea of the being revelatory of the recitations [qira’at] and its alignment with the text of the Quran was formed, as well as arguing with the criteria of authenticity of the chain of narration [sanad], conforming to the custom [= description / rasm] of the Mus’haf in a possible way and being the recitation [qira’t] in accordance with one aspect of the Arabic language in order recognizing as a correct recitation [qira’t] are among other results of this era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Narrational Method
  • Oral Narrative Criteria
  • Consensus
  • Septuple [Tasbie’] of Recitations [Qira’at]
  • Multiplicity in Narration [Istifadha]
  • Custom [= Description / Rasm] of the Mus’haf
  • Authority of Recitations [Qira’at]
  • Massiveness of Recitations [Qira’at]
  • Ibn Mujahid
  • Ibn Jazari
  1. ترجمه­ قرآن کریم، ناصر مکارم شیرازی، مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران، تهران: چاپ اوّل، 1389ش.
  2. آمدی، علی بن محمّد، الأحکام فی أصول الأحکام، تحقیق سیّد الجمیلی، بیروت: چاپ سوم، 1418ق.
  3. ابوشامّه، عبدالرّحمن بن ابراهیم، إبراز المعانی من حرز الأمانی فی القراءات السّبع للإمام الشّاطبیّ، تحقیق ابراهیم عطوه عوض، مصطفی الحلبی، قاهره: چاپ چهارم، 1981م.
  4. ابن أبی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، الشّرح نهج البلاغه، بیروت: دارالإحیاء الکتب العربیّه، چاپ دوم، 1378ق.
  5. ابن جزری، محمّد بن محمّد،  منجد المقرئین و مرشد الطّالبین، دارالزّهد القدسیّ، قاهره: چاپ هفتم، 1420ق.
  6. ـــــــــ، غاﻳﺔ النّهاﻳﺔ فی طبقات القرّاء، تحقیق برگشتراسر، دارالسَّحار، قاهره: چاپ سوم، 1932م.
  7. ـــــــــ، النّشر فی القراءات العشر، تحقیق علی محمّد ضبّاع، دارالفکر، دمشق: چاپ دوم، 1345ق.
  8. ابن خالویه، حسین بن احمد، اﻟﺤﺠّﺔ فی القراءات السبّع، تصحیح عبدالعال سالم مکرم، دارالشّروق، بیروت: چاپ پنجم، 1417ق.
  9. ابن درستویه، حسن بن عبدالغفّار، اﻟﺤﺠّﺔ للقرّاء اﻟﺴّﺒﻌﺔ أﺋﻤﺔ الأمصار بالحجاز و العراق و الشّام الّذین ذکرهم أبوبکر بن مجاهد، تحقیق بدر الدّین قهوجی، دارالمأمون للتّراث، دمشق: چاپ سوم، 1403ق.
  10. ابن درید، محمّد بن حسن، جمهرۀ اﻟﻠّﻐﺔ، دارالعلم للملایین، بیروت: چاپ نهم، 1988م.
  11. ابن سعد، محمّد بن منیع، طبقات الکبری، دارالصّادر، بیروت: چاپ دوم، 1433ق.
  12. ابن عباد، اسماعیل، المحیط فی اللغه، عالم الکتب، بیروت: چاپ سوم، 1414ق.
  13.  ابن مجاهد، احمد بن موسی، اﻟﺴّﺒﻌﺔ فی القراءات، تصحیح شوقی ضیف، دارالمعارف، قاهره: چاپ سوم، 1400ق.
  14. ابن منظور، محمّد بن مکرم؛ لسان العرب، تعلیق علی شیری، دارالفکر، بیروت: چاپ نهم،  1405ق.
  15. ترمذی، محمّد بن سوره، سنن، بیروت: دارالإحیاء التّراث العربیّ، چاپ چهارم، 1415ق.
  16. حجّاج نیشابوری، محمّد بن عبدالله، المستدرک علی الصّحیحین، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، دارالکتب العلمیة، بیروت: چاپ یازدهم، 1411ق.
  17. حجّتی، سیّد محمّد باقر، پژوهشی در تاریخ قرآن،  نشر فرهنگ اسلامی، تهران:چاپ سوم، 1386ش.
  18. حلّی، حسین بن علی، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، آستان قدس رضوی، مشهد: چاپ ششم، 1414ق.
  19. حموده، عبدالوهّاب، القراءات و الّلهجات، دارالسّعادة، قاهره: چاپ هفتم، 1368ق.
  20. خلف الحسینیّ، محمّد بن علی، السّیوف السّاﺣﻘﺔ لمنکر نزول القراءات من الزّنادﻗﺔ، تصحیح حمدالله حافظ الصّفتی، دارالغوثانی للدّراسات القرآنیة، دمشق: چاپ سوم، 1431ق.
  21. خویی، سیّد ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، أنوارالهدی، تهران: چاپ سوم، 1401ق.
  22. دانی، عثمان بن سعید، جامع البیان فی القراءات السّبع، جاﻣﻌﺔ الشّارﻗﺔ، إمارات المتحدۀ العربیة: چاپ سوم، 1428ق.
  23. ـــــــــ، التّیسیر فی القراءات السّبع، دارالکتب العلمیة، بیروت: چاپ هشتم، 1416ق.
  24. دمیاطی، شهاب الدّین عبدالغنیّ، إتحاف فضلاء البشر فی القراءات الأرﺑﻌﺔ عشر، تصحیح أنس مهره، دارالکتب العلمیة، بیروت: چاپ سوم، 1419ق.
  25. دوسری، ابراهیم بن سعید، مختصر العبارات لمعجم مصطلحات القراءات، دارالحضارة، ریاض: چاپ هفتم، 1429ق.
  26. ذهبی، محمّد بن قایماز، معرﻓﺔ القرّاء الکبار علی الطّبقات و الأعصار، تصحیح طیّار آلتی قولاج، مؤسّسه الرّساﻟﺔ، بیروت: چاپ چهارم، 1419ق.
  27. ـــــــــ، سیر أعلام النّبلاء، دارالحدیث، قاهره: چاپ دوم، 1427ق.
  28. رستم نژاد، مهدی، رابطه قراءات و بیانات تفسیری، مطالعات قراءات قرآن، دوره 1، شماره 1، پاییز و زمستان 1392ش.
  29. زبیدی واسطی، محمّد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، دارالفکر، بیروت: چاپ دهم، 1414ق.
  30. زجّاج، ابراهیم بن سهل، معانی القرآن و إعرابه، عالم الکتب، بیروت: چاپ نهم، 1408ق.
  31. زرقانی، محمّد عبدالعظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، تحقیق فوّاز احمد زمرلی، دارالفکر للطّباﻋﺔ و النّشر و التّوزیع، دمشق: چاپ سوم، 1373ق.
  32. زرکشی، محمّد بن عبداللّه، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق یوسف عبدالرّحمن مرعشلی، دارالمعرﻓﺔ، بیروت: چاپ هفتم، 1414ق.
  33. زمخشری، محمود بن عمر، أساس البلاﻏﺔ، دار الصّادر، بیروت: چاپ دوم، 1979م.
  34. زنجانی، میرزا ابوعبدالله، تاریخ القرآن، ﻣﻨﻈّﻤﺔ الأعلام الإسلامیّ، تهران: چاپ چهارم، 1404ق.
  35. سخاوی، علی بن محمّد، جمال القرّاء و کمال الإقراء، دارالمأمون للتّراث، دمشق: چاپ پنجم، 1418ق
  36. سرخسی، محمّد بن احمد، أصول السّرخسیّ، دارالمعرﻓﺔ، بیروت: بی­تا.
  37.   شرتونی، سعید، أَقرب الموارد فی فصح العربیّة و الشَّوارد، قم: مکتبه آیت الله العظمی المرعشیّ النّجفیّ، چاپ سوم، 1403ق.
  38. صغیر، محمّد علی، تاریخ القرآن، دارالمورّخ العربیّ، بیروت: چاپ هفتم، 1420ق.
  39. صغیر، محمود احمد، القراءات الشّاذّۀ و توجیه‌ها النّحویّ، دارالفکر، دمشق: چاپ دهم، 1430ق.
  40. صفاقسی، علی، غیث النّفع فی القراءات السّبع، دارالکتب العلمیة، بیروت: چاپ سوم، 1425ق.
  41. ضبّاع، علی محمّد، سمیرالطّالبین، ﻣﻜﺘﺒﺔ الأزهرﻳﺔ للتّراث، قاهره: چاپ سوم، 1420ق.
  42. طبری، محمّد بن جریر، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، تصحیح محمود محمّد شاکر، دارالمعارف، قاهره: چاپ دوم، 1420ق.
  43. عتر، نورالدّین، علوم القرآن الکریم، الصّباح، دمشق: چاپ ششم، 1416ق.
  44. عوض ­هبشان، حسن؛ التّواتر فی القراءات القرانیة و ما أثیر حوله من الشّبهات، جائزۀ دبی­الدّولیة للقرآن الکریم، إمارات المتحدۀ العربیة: دبی، 1434ق.
  45. فضلی، عبدالهادی، القراءات القرآنیه، تاریخها و تعریفها، دارالغدیر، بیروت: چاپ ششم، 1430ق.
  46. فخر رازی، محمّد بن عمر، تفسیر مفاتیح الغیب، دارالإحیاء التّراث العربیّ، بیروت: چاپ پنجم، 1420ق.
  47. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، نشر هجرت، قم: چاپ سوم، 1409ق.
  48. فرّاء، یحیی بن زیاد، معانی القرآن، عالم الکتاب، بیروت: چاپ دوم، 1403ق.
  49. فلاته، أمین، الإختیار عند القرّاء، مفهومه، مراحله و أثره فی القراءات، جاﻣﻌﺔ أمّ ­القری، ﻣﻜّﺔ اﻟﻤﻜﺮّﻣﺔ:  1421ق.
  50. قابه، محمّد عبدالحلیم، القراءات القرآنیة، تاریخها، ثبوتها، حجّتها و أحکامها؛ دارالغرب الإسلامیّ، بیروت: چاپ چهارم، 1999م.
  51. قاضی، عبدالفتّاح، تاریخ القرّاء العشرۀ و رواتهم و تواتر قراءاتهم و منهج کلّ فی القراءة، المشهد الحسینیّ، قاهره: چاپ ششم، 1398ق.
  52. قباقبی، خلیل بن احمد، إیضاح الرّموز و مفتاح الکنوز فی القراءات الأربع عشرۀ، دارعمّار، بغداد: چاپ سوم، 1424ق.
  53. کهن نژاد، میثم، بررسی کیفیّت قراءت همزه در قراءات منسوب به اهل بیتD، مطالعات قراءت قرآن، دوره 7، شماره 12، بهار و تابستان 1398ش.
  54. مؤدّب، سیّد­رضا و محمّدی­فرد، علیرضا، «بررسی اِنگاره تواتر قراءات»، دوفصلنامه­ی مطالعات قراءت قرآن، شماره­­ی 2، پاییز و زمستان 1393ش.
  55. معرفت، محمّد هادی، التّمهید فی علوم القرآن، ترجمه­­ی علی اکبر رستمی، انتشارات تمهید، قم: چاپ اوّل، 1391ش.
  56. ـــــــــ، تاریخ قرآن، انتشارات سمت، تهران: چاپ اوّل، 1375ش.
  57. مکّی، حموش بن مختار، الکشف عن وجوه القراءات السّبع، تحقیق محی­الدّین رمضان، مجمع اﻟﻠّﻐﺔ العربیة، دمشق: چاپ ششم، 1394ق.
  58. ـــــــــ، الإباﻧﺔ عن معانی القراءات، داراﻟﻨّﻬﻀﺔ، قاهره: چاپ هشتم، 1388ق.
  59. میرمحمّدی، سیّد ابوالفضل، تاریخ و علوم قرآن، دفتر تبلیغات اسلامی، قم: چاپ پنجم، 1378ش.
  60. نحّاس، احمد بن اسماعیل، إعراب القرآن، دارالکتب العلمیة، بیروت: چاپ سوم، 1421ق.
  61. نویری، محمّد بن محمّد، شرح طیبة النّشر، دارالکتب العلمیة، بیروت: چاپ هفتم، 1424ق.

هذلی، یوسف بن جبارة، الکامل فی القراءات الخمسین، ﻣﻜﺘﺒﺔ الأزهر الشّریف، قاهره: چاپ سوم، 1981م

دوره 9، شماره 16
سال نهم، شماره شانزدهم، بهار و تابستان 1400 ش
شهریور 1400
صفحه 9-38
  • تاریخ دریافت: 20 آبان 1400
  • تاریخ بازنگری: 11 خرداد 1399
  • تاریخ پذیرش: 11 خرداد 1400