نقل به معنا؛ کلید فهم اختلاف مصاحف صحابه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشیارگروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

یکی از رخدادهای مهم تاریخ قرآن آن است که برخی از صحابه رسول اسلام، نسخه‌‌‌‌های خاصّ خود از قرآن را جمع کرده‌اند و میان نسخه‌‌‌‌های ایشان با نسخه رسمی که به فرمان خلیفه سوم گرد آمد، اختلافات فراوانی اعمّ از افزایش، نقصان، تبدیل و جابه‌جایی گزارش شده است. نوشتار حاضر بر آن است که عامل اصلی ظهور نگارش‌‌‌‌های متفاوت قرآن توسط صحابه را دریابد و در این راستا، به عرضه فرضیه‌‌‌‌های محتمل می‌پردازد. روش این تحقیق، «استنتاج از راه بهترین تبیین» است؛ بدین معنا که پس از ارزیابی فرضیه‌‌‌‌های رقیب، فرضیه‌ای انتخاب می‌شود که قدرت تبیین بیشتری دارد. تفسیری‌بودن اختلافات، خطابودن اختلافات و مختلف خوانده‌شدن قرآن از سوی رسول، فرضیه‌‌‌‌هایی هستند که برای توضیح منشأ اختلافات مصاحف صحابه مطرح شده‌اند، اما با توجه به گستردگی دامنه اختلافات، این سه فرضیه، فاقد قدرت توضیح‌دهندگی جلوه می‌کنند. از دیگر سو، فرضیه نقل به معنای آیات قرآن، با شواهد متعدد تاریخی، همخوانی دارد و قادر است که به‌گونه‌ای فراگیر، اختلافات صحابه را در خوانش و نگارش قرآن تبیین نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Meaning-based Quotation; The Key to Understanding the Differences in Companions’ Masahif

نویسنده [English]

  • Ruhollah Najafi
Associate Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

One of the important events in the history of the Quran is that some of the companions of the Prophet of Islam have collected their versions of the Quran and there are many differences between their versions and the official version that was compiled by the order of the third caliph, including additions, deficiencies, conversions and displacements of the report. The purpose of this article is to find out the main factor behind the emergence of different writings of the Quran by the Companions, and in this regard and it presents the possible hypotheses. The method of this research is “inference through the best explanation”; this means that after evaluating competing hypotheses, a hypothesis with greater explanatory power is selected. The interpretation of the differences, the addressing of the differences and the different recitations of the Quran by the Prophet are hypotheses that have been put forward to explain the origin of the differences in the Companions’ Masahif, but due to the wide scope of the differences, these three hypotheses appear to lack explanatory power. On the other hand, the hypothesis of transliteration in the meaning of the verses of the Quran is consistent with numerous historical evidence and is capable of comprehensively explaining the differences between the Companions in reading and writing the Quran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Meaning-based Quotation
  • Recitations (Qira’at) of the Quran
  • Quranic Masahif
  • Differences between the Masahif
  • Companions
  1. قرآن کریم، ترجمه، رضایی اصفهانی، محمد علی و همکاران، نخستین ترجمه گروهی قرآن کریم، قم: دار الذکر، 1384ش.
  2. ابن‌‌‌ابی‌شیبه، ابوبکر عبداللّه بن محمد، الکتاب المصنّف فی الاحادیث و الآثار، تصحیح: محمد عبدالسلام شاهین، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1426ق.
  3. ابن‌جنی، ابوالفتح عثمان، المحتسب فی تبیین وجوه شواذّ القرائات، قاهره: وزاره الاوقاف- المجلس الاعلی للشئون الاسلامیه، 15-1414ق.
  4. ابن‌خالویه، حسین بن احمد، مختصر فی شواذّ القرآن، بیروت: المعهد الالمانی للابحاث الشرقیه، 1430ق.
  5. ابن‌عطیّه، ابومحمد عبد الحق، المحرّر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دار‌ ابن‌حزم، بی‌تا.
  6. ابن‌کثیر، ابوالفداء اسماعیل، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار و مکتبه الهلال، 2007م.
  7. ابن‌منظور، محمّدبن مکرّم، لسان العرب، بیروت: دار صادر، 2011م.
  8. ابوحیان‌اندلسی، محم بن یوسف، تفسیر البحر المحیط، بیروت: دارالکتب العلمیه، 2010م.
  9. ابوشامه، شهاب‌الدین عبدالرحمن بن اسماعیل، المرشد الوجیز الی علوم تتعلّق بالکتاب العزیز، تحقیق: ولید مساعد الطبطبائی، کویت: مکتبة الامام الذهبی، 1414ق.
  10. ابوعبید، قاسم بن سلام، فضائل القرآن، بیروت: المکتبه العصریه، 1426ق.
  11. پاکتچی، احمد، فقه الحدیث؛ مباحث نقل به معنا، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق، 1394ش.
  12. حربی، ابراهیم بن اسحاق، رسالة فی أن القرآن غیر مخلوق، تحقیق: علی بن عبدالعزیز، ریاض: دارالعاصمه للنشر و التوزیع، 1416ق.
  13. الخطیب، عبداللطیف، معجم القرائات، دمشق: دار سعد الدین، 1430ق.
  14. ذهبی، شمس‌الدین محمدبن احمد، معرفة القراء الکبار علی الطبقات و الاعصار، بیروت: موسسه الرساله، 1404ق.
  15. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تهران: موسسه الصادق، 1429ق.
  16. زمخشری، محمودبن عمر، الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی، 1429ق.
  17. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، تصحیح: محمد سالم هاشم، بی‌جا، منشورات ذوی القربی، 1422ق.
  18. طبری، محمدبن جریر، تفسیر الطبری: ‌جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربیّ، بی‌تا.
  19. فرّاء، یحیی بن زیاد، معانی القرآن، تحقیق: عماد‌الدین بن سید آل درویش، بیروت: عالم الکتب، 1432ق.
  20. قیسی، مکی بن ابی طالب، الابانه عن معانی القرائات، تحقیق: عبدالفتاح اسماعیل شبلی، قاهره: دار نهضة مصر، بی‌تا.
  21. معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، 1410ق.
  22. نحاس، ابوجعفر احمدبن محمد، اعراب القرآن، تحقیق: محمد احمد قاسم، بیروت: دار و مکتبة الهلال، 2004 م.
  23. نسفی، ابوالبرکات عبداللّه بن احمد، تفسیر النسفی: مدارک التنزیل و حقائق التأویل، بیروت: المکتبه العصریه، 1430ق.
دوره 10، شماره 19 - شماره پیاپی 19
دوفصل‌نامه علمی مطالعات قرائت قرآن، سال دهم، شماره 19، پاییز و زمستان 1401
اسفند 1401
صفحه 9-33
  • تاریخ دریافت: 15 مرداد 1401
  • تاریخ بازنگری: 20 مهر 1401
  • تاریخ پذیرش: 05 بهمن 1401