بررسی جزئیت «بسم الله الرحمن الرحیم» در سوره‌های قرآن

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار جامعه المصطفی العالمیه،گروه فقه و اصول،اصفهان،ایران

چکیده

از نظر امامیه و بسیاری از اهل‌سنّت، عبارت شریف «بسم الله الرحمن الرحیم» جزء قرآن کریم و جزء سورۀ حمد است؛ اما دربارۀ جزئیت این عبارت نسبت به‌تمامی سوره‌ها (غیر از سوره توبه) بین شیعه و اهل‌سنّت اختلاف است. معروف و مشهور بین علمای شیعه این است که «بسم ‌اللّه» جزء تمام سوره‌هاست؛ اما بسیاری از اهل‌سنّت چنین اعتقادی ندارند. در بین علمای شیعه ابن‌‌جنید نیز معتقد است «بسم‌ اللّه» تنها جزء سوره حمد است. اخیراً برخی فقهای شیعه نیز فتوا داده‌اند و «بسم الله الرحمن الرحیم» را جزء تمام سوره‌ها نمی‌دانند. با توجه به تأثیر آشکار این مسئله در احکام نماز و برخی عبادات دیگر که بعضاً به‌صورت دوران بین محذورین بوده و قابل احتیاط نیست، بررسی مجدد نظر شیعه در این خصوص ضروری است. به این منظور و با روش توصیفی- تحلیلی و رویکردی انتقادی و با بررسی تمام روایاتی که ادعا شده بر جزئیت بسمله در تمام سوره‌ها دلالت دارد و همچنین شواهد و قرائن دیگر این نتیجه حاصل شد که علی‌رغم ادعای تواتر روایی در مورد جزئیت «بسم اللّه»، به‌جز از یک یا دو روایت، نه‌تنها مستندی برای این ادعا وجود ندارد بلکه روایات متعددی بر عدم جزئیت بسمله در غیر سورۀ حمد و نمل وجود دارد. اکثر روایاتی که در وسائل الشیعه در باب مربوط به این مطلب ذکر شده تنها فضیلت این آیه و ثواب آن و استحباب شروع هر کار از جمله قرائت قرآن با آن را بیان می‌کند. اصالة العدم و اصل عدم تکرار نیز این نظر را تائید می‌‌‌‌کند

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examining the Details of “Bismillah al-Rahman al-Rahim” in the Surahs of the Quran

نویسنده [English]

  • Mohammad Ghorbanimoghadam
Member of the academic staff of Al-Mustafa community and director of Fiqh and Usul department
چکیده [English]

According to the Imamiyyah and many Sunnis, the honorable phrase “Bismillah al-Rahman al-Rahim” is a part of the Holy Quran and a part of Surah Hamd; However, there is a difference between Shia and Sunni recitation of the details of this phrase concerning all the surahs (except Surah Towbah). It is well-known among Shia scholars that “Bismillah” is part of all surahs; but many Sunnis do not believe so. Among the Shia scholars, Ibn Junaid also believes that “Bismillah” is the only part of Surah Hamd. Recently, some Shia jurists have issued a fatwa and do not consider “Bismillah al-Rahman al-Rahim” as part of all surahs. Considering the obvious effect of this issue on the rules of prayer and some other acts of worship, which are sometimes in the form of periods between participants and cannot be taken care of, it is necessary to re-examine the opinion of Shiites in this regard. For this purpose, with a descriptive-analytical method and a critical approach, and by examining all the traditions that are claimed to indicate the detail of Bismillah in all surahs, as well as other pieces of evidence, the conclusion was reached that despite the claim of the massive reporting of narrations regarding the detail of “Bismillah” Except for one or two narrations, there is not only no documentation for this claim but there are also numerous narrations about the lack of details of Bismillah in other than Surah Hamd and Namal. Most of the hadiths mentioned in Wasail al-Shiah related to this issue only state the virtue of this verse and its reward and the desirability of starting any work including reciting the Quran with it. The originality of not-being (a’dam) and the principle of non-repetition also confirm this opinion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bismillah
  • Surahs of the Quran
  • Surah Hamd
  • Recitation of Ibn Junaid
  1. قرآن کریم، ترجمه، رضایی اصفهانی، محمد علی و همکاران، نخستین ترجمه گروهی قرآن کریم، قم: دار الذکر، 1384ش.
  2. انصاری، مرتضی بن محمدامین، صراط النجاة، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.
  3. انصاری، مرتضی، فرائد الأصول؛ قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1419.
  4. بجنوردی، سید حسن، القواعد الفقهیه، قم: الهادی، 1419ق.
  5. جزایری، محمدجعفر، منتهی الدرایة فی شرح الکفایة، قم: دارالکتاب، چاپ چهارم، 1415.
  6. حر عاملی، محمد حسن، تفصیل وسائل الشیعة، قم: آل البیت ع،، 1419ق.
  7. خوانساری، سید احمد بن یوسف، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1405ق.
  8. خویی، سید ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، دارالزهراء س، بی تا.
  9. _____________، مصباح الاصول، بی‌‌‌‌جا: نشرالفقاهة، 1422.
  10. _____________، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، قم: دفتر آیت‌الله خویی، 1409.
  11. سبحانی، جعفر، الانصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، قم، موسسه امام جعفر صادق؟ع؟، 1423ق.
  12. _____________، المبسوط فی اصول الفقه، قم: موسسه امام صادق؟ع؟، چاپ دوم، 1436.
  13. _____________، کلیات فی علم الرجال، قم: موسسه نشر اسلامی، چاپ سیزدهم، 1437.
  14. سیستانی، سید علی حسینی، منهاج الصالحین، قم: دفتر آیت‌الله سیستانی، 1417ق.
  15. شفتی، سید محمد باقر، تحفة الأبرار الملتقط من آثار الأئمة الأطهار، اصفهان: انتشارات کتابخانه مسجد سید، 1409ق.
  16. شهید اول، محمد بن مکی، ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، بیروت: آل البیت ع، 1419ق.
  17. شیخ صدوق، محمد بن علی‌ ابن‌بابویه، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.
  18. طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1374.
  19. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو، 1372.
  20. طوسی، ابو جعفر، محمد بن حسن، الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1407.
  21. _____________، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، 1387ق.
  22. _____________، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1390ق.
  23. _____________، تهذیب الاحکام، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
  24. _____________، رجال‌الطوسی، قم: چاپ جواد قیومی اصفهانی، ۱۴۱۵ق.
  25. طیب حسینی، دائره المعارف قرآن کریم، با همکاری غلامرضا قدمی، قم: بوستان کتاب، 1388.
  26. عاملی محمد بن علی الموسوی، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، بیروت: آل‌البیتD، 1411ق.
  27. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نورالثقلین، قم: اسماعیلیان، چهارم، 1415ق.
  28. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم: امام صادق؟ع؟، 1426ق.
  29. _____________، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة، 1412ق.
  30. _____________، نهایة الإحکام فی معرفة الاحکام، قم: آل البیتD، 1419ق.
  31. فخررازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت: داراحیاء التراث العربی‏‫، چاپ دوم، 1352ق.
  32. مازندرانی، محمد هادی بن محمد صالح، شرح فروع الکافی، قم: دارالحدیث، 1429 ق.
  33. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت: داراحیاء التراث، چاپ دوم، 1403ق.
  34. محقق حلی، نجم الدین، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، قم: مؤسسه سید الشهداء8، 1407ق.
  35. _____________، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: اسماعیلیان، 1408.
  36. الموسوی الخمینی، سید روح الله، تحریرالوسیله، قم: دارالعلم.
  37. _____________، توضیح المسائل، قلی پور، 1426.
  38. _____________، معتمد الأصول؛ قم: موسسه نشر آثار امام خمینی، بی‌تا.
  39. نجفی، صاحب الجواهر، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم،
  40. نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسة آل البیتD، 1408ق.
  41. ورام بن ابی فراس، مجموعة ورام، قم: انتشارات مکتبة الفقیه، بی‌تا.

 

 

دوره 10، شماره 19 - شماره پیاپی 19
دوفصل‌نامه علمی مطالعات قرائت قرآن، سال دهم، شماره 19، پاییز و زمستان 1401
اسفند 1401
صفحه 59-89
  • تاریخ دریافت: 17 مهر 1401
  • تاریخ بازنگری: 20 آذر 1401
  • تاریخ پذیرش: 01 بهمن 1401