بررسی قواعد رسم المصحف و موارد اختلافی آن

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعه المصطفی العالمیه ،قم،ایران

2 دانش پژوه سطح چهار رشته علوم و فنون قرائت، مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث، جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران،

3 دانشجوی دکتری رشته قرآن ومستشرقان جامعه المصطفی العالمیه،قم،ایران

چکیده

موضوع «رسم‌المصاحف و قواعد مصحف‌ها» از مباحث مهم علوم قرآنی است که نظریات گوناگون ‌اندیشمندان بسیاری را در پی داشته است؛ هرچند برخی از ابعاد قواعد و رسم و رابطه آن با دانش‏های ذیربط تا حدّی تبیین شده، اما بسیاری از‌ اندیشه‏های اندیشمندان علوم قرآنی هنوز به‌طور شایسته مورد بررسی قرار نگرفته است. در این مقاله سعی شده بخشی از رسم و قواعد رسم و مصحف در صدر اسلام مورد بررسی قرار گیرد؛ از جمله موضوع رسم الخط عثمانی، پیدایش، گسترش و مشکلات عدیده‌ای که در خوانش آن در حوزه قرائت‌پژوهی داشته است توانسته چالش‌های جدیدی را پیش‌روی قرار دهد که نه‌تنها مبتدیان بلکه برای عالمان مسلمان و مستشرقان قرآن‌پژوه مباحث جدیدی را در موضوع مصاحف قرآن پدید آورده است. برخی از عالمان این‌گونه رسم الخط را توفیقی دانسته و اجازه بی‌اعتنایی به آن را مذمت می‌نمایند. در تحقیق کنونی با روش تحلیلی توصیفی ضمن بررسی و تحلیل نظریه توقیفی‌بودن رسم‌الخط عثمانی، مخالفت این رسم‌الخط با رسم‌الخط متداول در قرآن در شش حوزه و گستره، زیادت، حذف، همزه، بدل، فصل و وصل و بالاخره وجود آن را در نوع قرائت در برخی از کلمات قرآن، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examining the Rules of Rasm of Al-Masahif and Its Controversial Cases

نویسندگان [English]

  • Abdullah Jabraili jolodar 1
  • Farhat abbas Haidari 2
  • Abbas Karimi 3
1 Assistant professor of Al-Mustafa International University
2 طلبہScholar of Level 4, Al-Mustafa International University, Qom, Iran (Corresponding Author);
3 Doctoral student in Quran and Orientalism of al-Mustafa International University
چکیده [English]

The subject of “Rasm al-Musaf and the rules of Masahif” is one of the important topics of Quranic sciences, which has led to various opinions of many thinkers; Although some aspects of the rules and writing and their relationship with related sciences have been explained to some extent, many of the thoughts of the thinkers of Quranic sciences have not yet been adequately investigated. In this article, an attempt has been made to examine some of the writings and rules of Masahif at the beginning of Islam; including the subject of Ottoman script, its origin, development and many problems in its recitation in the field of recitation studies carried faced new challenges, which has created new issues for not only beginners but also for Muslim scholars and Orientalists who study the Quran. Some scholars consider this type of calligraphy a success and condemn its neglect of it. In the current research, with a descriptive-analytical method, while examining and analyzing the theory of the Ottoman script being restricted, the opposition of this script with the common script in the Quran in six areas and extents, addition, elision, hamzah, alteration, separation and connection, and finally its existence in the type of recitation in some of the words of the Quran have been analyzed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Script
  • Rules of Masahif
  • Ottoman Script
  • Differences in Scripts
  1. قرآن کریم، ترجمه، رضایی اصفهانی، محمد علی و همکاران، نخستین ترجمه گروهی قرآن کریم، قم: دار الذکر، 1384ش.
  2. ابن‌جزری، محمدبن محمود دمشقی، النَشر فی القرائات العَشر، بیروت: انتشارات دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
  3. ابن‌خلدون عبدالرحمن، مقدمه‌ ابن‌خلدون، مترجم: محمد پروین گنابادی، چاپ هفتم، بی‌جا، 1369ق.
  4. ابن‌منظور، لسان العرب، چاپ اول، بیروت: داراحیاءالتراث العربی، 1988م.
  5. الأصفهانی، حمزة بن الحسن، التنبیه على حدوث التصحیف، بیروت: دار صادر، 1412 – 1992م.
  6. آراسته، حسین جوان، درسنامه علوم قرآنی، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۷۸ش.
  7. پور فرزیب، ابراهیم، بررسی علمی –تطبیقی رسم المصحف وضبط المصحف، چاپ اول، تهران: مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران، 1384ش.
  8. تفکر، حسن، پژوهشی در رسم المصحف و شیوه‌های علامت‌گذاری در قرآن، تهران: انتشارات پیام عدالت، ۱۳۸۵ش.
  9. تهرانی، محمد، دگرگونی‌های رسم المصحف با وسواس و دقت همراه بوده است، نشریه گلستان قرآن: ش 32، 1379ش.
  10. حاجی اسماعیلی، محمدرضا، بررسی تعامل و تقابل بین دو حوزه قرائت و کتابت قران، نشریه دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد ایران،ش 68، 1384ش.
  11. حموده، عبدالوهاب، القراءات و اللهجات، چاپ اول، قاهره: مکتبة النهضة المصریه، 1948م.
  12. حمیدالله، محمد، مجموعة الوثائق السیاسیة فى العهد النبوى، قاهره: لجنة التألیف و الترجمة و النشر، 1941م.
  13. دانی، الامام، ابی عمروعثمان، المقنع فی معرقة رسم المصاحف الامصار ویلیة، تحقیق: زماعی، السیدجمال،کتاب النقط التراث، للنشر والتوزیع مصر، ۱۴۲۸ق.
  14. دانی، الامام، ابی عمروعثمان، النقط فی شکل المصحف و کیفیة ضبط‌ها، ناشر مکتبة الاولاد الشیخ للتراث مصر، ۲۰۰۸م.
  15. دانی، عثمان‌ ابن‌سعید، المحکم فی نقط المصاحف، چاپ دوم، دمشق: دار الفکر، 1986م.
  16. دولتی کریم، مستفید حمیدرضا، مرعشی دکتر سیدحسین، بررسی علمی، تطبیقی (رسم المصحف و ضبط المصحف) شیوه نگارش و علامات‌گذاری قرآن کریم، تهران: مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی، چاپ دوم،۱۳۹۰ش.
  17. راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، دار العلم، دمشق، ۱۴۱۲ق.
  18. رجبی، محسن، رسم المصحف: ویژگی‌ها و دیدگاه‌ها، بی‌جا، مشکوه، ش 104.
  19. زرقانی، محمد عبدالعظیم، ترجمه مناهل العرفان فی علوم القران، مترجم: محسن آرمین، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم اسلامی و مطالعات اسلامی، 1385ش.
  20. زرکشی، بدرالدین محمد، البرهان فی علوم القران، قاهره: دار احیاءالتراث العربی مصر، 1947م.
  21. زرکشی، بدرالدین محمدبن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق: عبدالرحمن مرعشلی و‌...، بیروت: دارالمعرفة، 1410ق.
  22. سیوطی، جلال‌الدین، الاتقان فی علوم القرآن، انتشارات عصریه، چاپ بیروت، ۱۴۰۸ق.
  23. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم: موسسه النشرالاسلامی، الطبقه الخامسه، 1417ق.
  24. عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران:ابن سینا امیرکبیر، چاپ دوم، 1389ش.
  25. فیروزآبادی، مجدالدین محمدبن یعقوب، قاموس المحیط، چاپ سوم، بیروت: دارالمعرفه، 1429ق.
  26. قابل، هادی، رسم الخط قرآن کریم، مجله بینات، شمارہ 15، 1376ش.
  27. قدوری، غانم، رسم الخط مصحف، مترجم: جعفری، یعقوب، قم: مرکز ترجمه قرآن کریم به زبان‌های خارجی (وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه انتشارات اسوه)، ۱۳۷۶ش.
  28. قرشی، سیدعلی اکبر،قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه ایران، 1361ش.
  29. قیسی، مکی بن ابی‌طالب، الکشف عن وجوه القراءات السبع و عللها و حججها، بیروت: کتاب-ناشرون، 1432ق.
  30. معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، تاریخ قران، چاپ یازدهم، قم، بی‌جا، 1388ش.
  31. معرفت، محمدهادی، تاریخ قرآن، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه تهران ایران، ۱۳۷۵ش.
  32. معرفت، محمدهادی، ترجمه التمهید فی علوم القرآن، ترجمه ابومحمد وکیلی، قم: انتشارات مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
دوره 10، شماره 19 - شماره پیاپی 19
دوفصل‌نامه علمی مطالعات قرائت قرآن، سال دهم، شماره 19، پاییز و زمستان 1401
اسفند 1401
صفحه 312-345
  • تاریخ دریافت: 10 اردیبهشت 1401
  • تاریخ بازنگری: 21 مهر 1401
  • تاریخ پذیرش: 13 دی 1401