واکاوی و بررسی روایات اختلاف قرائت در تفسیر مأثور البرهان

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران.(نویسنده مسئول )

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران

3 دکترای علوم قرآن و حدیث، مدرس گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران

چکیده

البرهان سید هاشم بحرانی از جمله مهم‌ترین تفاسیر مأثور شیعه در نیمه اول قرن یازدهم قمری است. تفسیر مأثور یا روایی از قدیمی‌ترین گونه‌های تفسیری است که برای تبیین آیات الهی شکل گرفته است. این روش، در قرن یازدهم با رواج قلمرو اخباری‌گری بر حوزه‌های علمی شیعه، به اوج خود رسید. تفسیر البرهان در زمره تفاسیر مأثور محض محسوب می‌شود و شامل همه سُور قرآن بوده و روایات منقول از ائمه(ع) بدون اظهارنظر مؤلف گردآوری شده است و در آن روایاتی از معصومان(ع) در باب اختلاف قرائت، شیوه تلفظ، یا نوع نزول به‌چشم می‌خورد. دسته‌بندی و نقد انواع روایات اختلاف قرائت در البرهان، موضوع اصلی این پژوهش است که با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی آن پرداخته می‌شود. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که اولاً؛ انواع روایات اختلاف قرائت در البرهان شامل: تغییر در شکل ظاهری و تقدیم و تأخیر یا جابه‌جایی کلمات، اضافه یا کم شدن کلمه یا جمله در خلال آیات، افزودن نام ائمه در آیات، و تفسیر مزجی است. ثانیاً؛ از نظر تأثیرگذاری در معنا، روایات اختلاف قرائت در البرهان در دو دسته قرائت‌های بی‌تأثیر در معنا و قرائت‌های مؤثر در معنا جای دارد. ثالثاً؛ بررسی البرهان، نشان می‌دهد روایات تفسیر مزجی که در صدر اسلام مایه اختلاف قرائت می‌شده است، در این تفسیر نیز به دلیل ماهیت روایی محض بودن آن انعکاس یافته است، مانند روایات اضافه یا کم شدن کلمه یا جمله در خلال آیات، و یا روایات افزودن نام ائمه در آیات، که غالباً از نظر سندی مخدوش می‌باشند. رابعاً؛ ذیل برخی از آیات در این تفسیر از قرائت‌های ضعیف استفاده شده است که این قرائت‌ها حکم قرآن را ندارند و قرآن کریم از هرگونه تحریفی مصون می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis and review Hadiths of Difference of Recitation in the Traditional Interpretation of Al-Burhan

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Pircheragh 1
  • Morteza Ghasemi Hamed 2
  • Bashir Salimi 3
1 Assistant Professor at Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
2 Assistant Professor at University of Islamic Denominations, Tehran, Iran
3 Doctor of Quranic and Hadith Sciences, Lecturer at University of Islamic Denominations, Tehran, Iran
چکیده [English]

Al-Burhan by Seyyed Hashem Bahrani is one of the most important interpretations of Shia proverbs in the first half of the 11th century.The interpretation of bel-Ma’thur or narration is one of the oldest types of interpretation that was formed to explain the divine verses.This method reached its peak in the 11th century with the spread of the realm of Akhbarism over Shiite scientific fields. Al-Burhan's interpretation is considered among the purely narrative Interpretations and includes all the surahs of the Quran also the hadiths passed down from the imams (pbuh) have been compiled without the author's comments, and there are narrations from the infallibles (pbuh) regarding differences in reading, pronunciation, or the type of revelation.Categorizing and criticizing different types of narrations of differences in reading in Al-Burhan is the main topic of this research, which is investigated by descriptive-analytical method. The results of the research showed that, firstly: the types of narrations of different readings in this interpretation include changes in the appearance, and advance and delay, or shifting of words, addition or reduction of words or sentences during the verses, addition of the names of imams in the verses, and Mazji interpretations. Secondly: In terms of impact on the meaning, the narrations of difference readings in Al-Burhan are in two categories: readings that do not affect the meaning and readings that are effective in the meaning. Thirdly: The review of al-Burhan shows that the narratives of Mazji's interpretation, which was a source of disagreement in readingin the beginning of Islam, were also reflected in al-Burhan due to its purely narrative nature such as the traditions of adding or subtracting a word or sentence during the verses, or the traditions of adding the names of imams in the verses, which are often distorted from the point of view of the document and are considered among the Mazji's interpretations. Fourthly: Under some verses in this commentary, weak readings have been used, which these recitations do not have the authority of the Qur'an and the Holy Qur'an is immune from any distortion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • al-Burhan fi Tafsir al-Qur'an
  • Seyyed Hashem Bahrani
  • differences in reading
  • Tafsir bel-Ma’thur
  • criticism of reading
  1. قرآن کریم.
  2. ابن‌الجزرى، منجد المقرئین ومرشد الطالبین، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1400ق.
  3. ابن‌الغضائری، احمد بن‌ حسین، رجال ابن‌الغضائری، قم: اسماعیلیان، 1364ش.
  4. ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: ‏دارالفکر؛ دارصادر، 1414ق.
  5. افندی‌اصفهانی، عبدالله، ریاض العلماء وحیاض الفضلاء، قم: مطبعة الخیام، 1401ق.
  6. ایزدی، مهدی، «نقد و فهم روایات تحریف در الکافی»، مجله پژوهش دینی، شماره 17، 1387ش.
  7. بابایی، علی‌اکبر، مکاتب تفسیری، تهران: سمت، 1381ش.
  8. بحرانی، سیدهاشم، البرهان فى تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت، 1416ق.
  9. بهشتی، ابراهیم، اخباری‌گری(تاریخ و عقاید)، قم: دارالحدیث، 1390ش.
  10. پاکتچی، احمد، تاریخ تفسیر قرآن کریم، تهران: انجمن علمی دانشجویی الهیات دانشگاه امام صادق(ع)، 1387ش.
  11. حسکانی، عبیدالله بن احمد، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تهران: وزارت ارشاد اسلامی، 1411ق.
  12. حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، قم: الفقاهه، 1417ق.
  13. حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم: اسماعیلیان، 1415ق.
  14. خویی، سیدابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه سیدجعفر حسینی، قم: دارالثقلین، 1383ش.
  15. دانى، عثمان بن سعید، التیسیر فی القراءات السبع‏، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1426ق.
  16. دمیاطى‌البنا، احمد بن محمد، ‏اتحاف فضلاء البشر فی القراءات الأربعة عشر، بیروت: ‏دارالکتب العلمیة، 1422ق.
  17. راغب‌اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن‏، دمشق: دارالقلم؛ بیروت: الدار الشامیة، 1412ق.
  18. زرکشى‏، محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، بیروت‏: دارالمعرفة، 1410ق.
  19. سیوطی، عبدالرحمن، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1404ق.
  20. همو، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: ‏دارالکتاب العربى، 1421ق.
  21. صدوق، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا(ع)، بی‌جا: جهان، 1378ش.
  22. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو، 1372ش.
  23. طبرى، محمد بن جریر، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفه، 1412ق.
  24. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: داراحیاء التراث العربى، بی‌تا.
  25. همو، اختیار معرفة الرجال، قم: مؤسسة آل‌البیت لإحیاء التراث، 1404ق.
  26. همو، تهذیب الأحکام، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
  27. عسکری، سیدمرتضی، القرآن الکریم و روایات المدرستین، تهران: مجمع العلمى الاسلامى، 1416ق.
  28. عظیم‌زاده، فائزه و دیگران، نگرشى نوین بر تاریخ و علوم قرآنى، تهران: ‏بنیاد قرآن، 1380ش.
  29. علوی‌مهر، حسین، روش­ها و گرایش­های تفسیری، تهران: اسوه، 1381ش.
  30. عیاشی، محمد بن مسعود، کتاب التفسیر، تهران: چاپخانه علمیه، 1380ق.
  31. فضلی، عبدالهادی، مقدمه‌ای بر تاریخ قرائات، ترجمه محمدباقر حجتی، تهران: اسوه، 1373ش.
  32. فیض‌کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تهران: صدر، 1415ق.
  33. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصرخسرو، 1364ش.
  34. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم: دارالکتاب، 1367ش.
  35. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1365ش.
  36. مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفاء، 1404ق.
  37. معرفت، محمدهادی، التفسیر والمفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد: الجامعة الرضویه للعلوم الإسلامیه، 1418ق.
  38. همو، التمهید فی علوم القرآن، ترجمه ابومحمد وکیلی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، 1371ش.
  39. نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1407ق.
  40. نورى، حسین بن محمدتقى، مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل، ‏قم: ‏مؤسسة آل‌البیت(ع)، 1408ق.
  41. همو، فصل الخطاب فی تحریف کتاب رب الارباب، فایل pdf(نسخه خطی)، بی‌تا.
دوره 10، شماره 19 - شماره پیاپی 19
دوفصل‌نامه علمی مطالعات قرائت قرآن، سال دهم، شماره 19، پاییز و زمستان 1401
اسفند 1401
صفحه 346-374
  • تاریخ دریافت: 14 آبان 1400
  • تاریخ بازنگری: 27 اسفند 1400
  • تاریخ پذیرش: 13 اردیبهشت 1401