بررسی غنا در تلاوت از منظر قرآن و فقه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دکتری تخصصی،عضو شورای عالی قران،تهران،ایران

چکیده

بررسی تطبیقی و میان‌رشته‌‌ای موضوع «غناء» در لغت، قرآن کریم، فقه اسلامی و روایات وارده در خصوص تلاوت کلام‌الله، با هدف تبیین جایگاه و حکم شرعی به‌کار‌‌گیری این فن در خوانش هنری کلام وحیانی‌‌‌، محور اصلی بحث این مقاله است‌. «غناء» در لغت به معنای مطلق آوا و صدا یا خواندن با صوت زیبا و کشیده با نوعی ترجیع و طرب و یا صدای آوازِ مناسب با مجالس معصیت گفته شده است‌. در قرآن کریم، «غناء» مصادیقی چون: «قول زور»، «شهادت زور»، «لغو»، «استفزاز به صوت شیطان»، «لهو الحدیث» و «سمود» دارد که دستور به اجتناب و اعراض از این موارد شده است؛ زیرا انحرافات دینی و اخلاقی، انسانی را در پی دارد‌. در فقه شیعه ملاک اصلی حرمت غناء، اشتمال آن بر لهو، باطل و طرب‌انگیزی یا تکلّم به امر باطل است و در فقه اهل تسنن، صوت یا آواز اگر ‌‌‌به‌صورتی باشد که جز احتمال حرمت در آن راه نداشته باشد، حرام یا مکروه و در غیر این صورت مباح دانسته شده است‌. در صورتی که غناء را به معنای مطلق صدا یا آوا بدانیم، حکم فقهی خاصی بر آن مترتب نیست‌. در روایات اسلامی، تغنّی به قرآن در تلاوت، اگر به معنای قرائت با الحان و اصوات خوش باشد با رعایت اصولی چون تحزین، ترتیل، خشوع و تدبّر در قرآن، مورد توصیه روایات اسلامی است و اگر به معنای استغناء و ملازم‌بودن با قرآن اخذ شود، از بحث غناء خارج خواهد بود‌.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Ghina in the Recitation (Qira’at) of the Quran from the Perspective of the Quran and Islamic Jurisprudence

نویسنده [English]

  • Mustafa Zarnegar
Doctor of specialization, member of the Supreme Qur'anic Council, Tehran, Iran
چکیده [English]

This article provides a comprehensive and interdisciplinary examination of the concept of ghinā (singing) in linguistics, the Quran, Islamic jurisprudence (fiqh), and relevant narrations regarding the Recitation (Qira’at) of the Quran. The main objective is to clarify the position and legal status of utilizing this art form in the artistic rendition of divine revelation. In linguistics, ghinā broadly refers to sound, voice, or melodious and captivating vocalization. However, this article focuses on its specific connotations within the context of the Quran. In the Quran, the term ghinā is associated with various negative implications such as loud speech, vain talk, incitement by Satan, idle talk, and entertainment. The Quran advises against indulging in these behaviors as they lead to religious and moral deviations. In Shia jurisprudence, the primary criterion for the prohibition of ghinā is its inclusion of frivolity, falsehood, and pleasure-seeking, or speaking about unlawful matters. In Sunni jurisprudence, the permissibility of sound or vocalization depends on whether it leads to harm or not; if it does not, it is considered permissible. In Islamic narrations, chanting or singing the Quran during Recitation (Qira’at) is recommended if it involves beautiful melodious sounds and voices while observing principles such as reverence, proper pronunciation (tartīl), humility, and contemplation of the Quranic verses. However, if ghinā implies self-sufficiency and overemphasis on the Quran to the exclusion of other essential aspects, it is outside the scope of this discussion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Islamic Narrations
  • Islamic Jurisprudence
  • Singing (Ghina)
  • Melodic Recitation (Taghanni)
  • Recitations (Talawat)
  1.  

    1. آل سعدی، عبدالرحمن بن ناصر، تیسیر الکریم الرحمن، بیروت: مکتبة النهضة العربیّة، چاپ دوم، 1408ق‌.
    2. آل غازی، عبدالقادر، بیان المعانی، دمشق: مطبعة الترقی، 1382ق‌.
    3. آلوسی، سیّد محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: ‌دارالکتب العلمیّة، 1415ق‌.
    4. ابن‌ادریس شافعی، محمّد، احکام القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیۀ،‌ بی‌تاق‌.
    5. ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1412ق‌.
    6. ابن‌قدامه مقدسی، عبدالله بن احمد، المغنی (فی شرح مختصر الخرقی)، قاهره: هجر للطباعة و النشر، 1409ق‌.
    7. ابن‌عاشور، محمّد بن طاهر، التحریر و التنویر، بی جا،‌ بی‌تا‌.
    8. ابن‌عجیبة، احمد بن محمّد، البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، قاهره: دکتر حسن عباس زکی، 1419ق‌.
    9. ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: ‌دارالکتب العلمیّة، 1419ق‌.
    • ابن‌منظور، محمّد بن مکرّم، لسان العرب، به کوشش علی شیری، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1408ق‌.
    • ابو‌حیان اندلسی، محمّد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: ‌دارالفکر، 1420ق‌.
    • اردبیلی، احمد بن محمّد مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان،‌ قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزه علمیه‌ قم: 1403ق‌.
    • استرآبادی، محمّد بن علی، آیات الاحکام،‌ تهران: مکتبة المعراجی، بی‌تا‌.
    • انصاری، مرتضی، المکاسب،‌ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1418ق‌.
    • بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن،‌ تهران: بنیاد بعثت، 1416ق‌.
    • بخاری، محمّد، الصحیح، بیروت، بی‌نا، 1410ق‌.
    • بیضاوی، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1418ق‌.
    • جزیری، عبدالرحمان بن محمّد، الفقه علی المذاهب الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1406ق‌.
    • جصّاص، احمد بن علی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1405ق‌.
    • جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: ‌دارالعلم للملایین، 1410ق‌.
    • حرّ عاملی، محمّد بن حسن، وسائل الشیعه،‌ قم: آل البیتb لاحیاء التراث، چاپ دوم، 1412ق‌.
    • حقّی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، بیروت: ‌دارالفکر،‌ بی‌تا‌.
    • حلّی، ابن‌ادریس، مستطرفات السرائر،‌ قم: مؤسسة الامام المهدی، 1408ق‌.
    • حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان،‌ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق‌.
    • خمینی، روح الله، المکاسب المحرمة،‌ قم: اسماعیلیان، 1410ق‌.
    • درویش، محیی الدین، اعراب القرآن و بیانه، سوریه، ‌دارالارشاد، 1415ق‌.
    1. رازی،‌ ابو‌عبدالله محمّد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق‌.
    • زحیلی، وهبة بن مصطفی، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، بیروت: ‌دارالفکر المعاصر، 1418ق‌.
    • زحیلی، وهبة بن مصطفی، الفقه الاسلامی و أدلّته، دمشق: ‌دارالفکر، چاپ سوم، 1409ق‌.
    • زمخشری، محمود، الفائق فی غریب الحدیث، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1417ق‌.
    • سبزواری، محمّدباقر، کفایة الاحکام، اصفهان: مدرسۀ صدر مهدوی،‌ بی‌تا‌.
    • سبزواری نجفی، محمّد بن حبیب الله، ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن، بیروت: ‌دارالتعارف للمطبوعات، 1419ق‌.
    • سجستانی، سنن ابی داود، به کوشش: محمّد عبدالعزیز، بیروت: ‌دارالکتب العلمیّة، چاپ چهارم، 1416ق‌.
    • سمرقندی، نصر بن احمد، بحر العلوم، بی جا،‌ بی‌تا‌.
    • سیّد مرتضی، علی، الامالی، به کوشش: محمّد ابوالفضل ابراهیم، قاهره: دار احیاء الکتب العربیة،‌ بی‌تا‌.
    • سیوطی، جلال‌الدین، الاتقان، به کوشش: محمّد مصطفی، قاهره، بی‌نا، 1937م‌.
    • سیوطی، جلال‌الدین، الدّر المنثور فی تفسیر المأثور،‌ قم: کتابخانۀ آیة‌الله مرعشی، 1404ق‌.
    • شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شر، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا‌.
    • صادقی تهرانی، محمد، الشوقان، فی تفسیر القرآن بالقرآن،‌ قم: مؤلف، 1419ق‌.
    • صدوق، ابن‌بابویه قمی، عیون اخبار الرضا‌‌‌‌g، تحقیق؛ سید مهدی حسینی لاجوردی،‌ تهران: مکتبة جهان،‌ بی‌تا‌.
    • طباطبایی، سیّد محمّد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن،‌ قم: جامعۀ مدرّسین، 1417ق‌.
    • طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن بن الفضل، مجمع البیان، بیروت: ‌دارالمعرفة، 1406ق‌.
    • طبری،‌ ابو‌جعفر محمّد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: ‌دارالمعرفة، 1412ق‌.
    • طبری شافعی، طاهر بن عبدالله، الردّ علی من یحبّ السماع، طنطا: ‌دارالصحابة للتراث، 1410ق‌.
    • طریحی، فخر الدین، تحقیق سیّد احمد حسینی،‌ تهران: المکتبة المرتضویة، چاپ سوم، 1375ش‌.
    • طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی،‌ بی‌تا‌.
    • طوسی، محمد بن حسن، الخلاف،‌ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1417ق‌.
    • طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار،‌ تهران: ‌دارالکتب الاسلامیة، چاپ سوم، 1390ش‌.
    • طیب، سیّد عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن،‌ تهران: انتشارات اسلامی، 1378ش‌.
    • عروسی حویزی، تفسیر نور الثقلین،‌ قم: اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1415ق‌.
    • غزالی،‌ ابو‌حامد، احیاء علوم الدین، بیروت: ‌دارالفکر، چاپ دوم، 1409ق‌.
    • فیروزآبادی، القاموس المحیط، به کوشش مرعشی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1417ق‌.
    • فیض کاشانی، تفسیر الصافی، بیروت: اعلمی، 1402ق‌.
    • فیض کاشانی، الوافی، اصفهان، مکتبة الامام امیرالمؤمنینg، 1412ق‌.
    • فیّومی، احمد بن محمّد مقربّی، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافحی،‌ قم: منشورات ‌دارالرضی،‌ بی‌تا‌.
    • قرضاوی، یوسف، فقه الغناء و الموسیقی فی ضوء القرآن و السّنّة، قاهره: مکتبة وهبة، 1427ق‌.
    • قرطبی، محمّد بن احمد الانصاری، الجامع لاحکام القرآن (تفسیر قرطبی)، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1413ق‌.
    • قطب راوندی، الدعوات،‌ قم: مؤسسة الامام المهدی، 1407ق‌.
    • قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی،‌ قم: ‌دارالکتاب، چاپ چهارم، 1367ق‌.
    • کلینی، محمّد بن یعقوب، الکافی، به کوشش: غفاری،‌ تهران: ‌دارالکتب الاسلامیة، 1375ق‌.
    • لبیب‌‌‌، سعید، التغنّی بالقرآن، قاهره، بی‌نا، 1970م‌.
    • مبارک‌‌‌، ابن‌اثیر، النهایة، به کوشش: طاهر احمد زاوی و محمود محمّد طناحی،‌ قم: 1364ش‌.
    • متّقی هندی، کنز العمّال فی سنن الاقوال و الافعال، تصحیح؛ صفوة السقا، بیروت: مکتبة التراث الاسلامی، 1389ق‌.
    • محمدموسی الشریف، مجموع فتاوی القرآن الکریم من القرن الاول الی القرن الرابع عشر، جده: دارالاندلس الخضراء، 1424ق‌.
    • مجلسی، محمّدباقر، بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1403ق‌.
    • مختاری، رضا و صادقی، محسن، غناء، موسیقی،‌ قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1419ق‌.
    • مسلم، صحیح مسلم با شرح سنوسی، به کوشش: محمّد سالم، بیروت: ‌دارالکتب العلمیة، چاپ دوم، 1415ق‌.
    • مکارم شیرازی، ناصر، الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل،‌ قم: مدرسه امام علی‌‌‌‌g، 1421ق‌.
    • ملحم، احمد سالم، فیض الرحمن فی الاحکام الفقهیة الخاصة بالقرآن، اردن: ‌دارالنفاس، 1421ق‌.
    • نراقی، احمد، مستند الشیعه،‌ قم: آل البیتb لاحیاء التراث، چاپ دوم، 1415ق‌.
    • نعمان تمیمی مغربی، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام، مصر: دارالمعارف، چاپ سوم، 1383ق‌.
    • نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل،‌ قم: مؤسسه آل البیت‌‌‌‌g، 1407ق‌.

    ورّام بن ابی‌فراس، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر (ورّام)، بیروت: ‌دارالتعارف،‌ بی‌تا‌.