بررسی مبنای روایی شیخ طبرسی در ترجیح قرائت صحیح با تأکید بر قرائات اهل‌بیت ع

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری علوم قرآن وحدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

شیخ طبرسی اختلاف در قرائت‌ها را متعلق به دوره پس از نزول قرآن می‌داند. او با اتخاذ مبنای روایی، تلاش می‌کند تا قرائت وحیانی را به صورت قطعی تعیین یا به‌طور ظنی ترجیح دهد. وی در ترجیح قرائات، نه یک‌جانبه و متعصبانه عمل می‌کند و نه به صورت یک‌طرفه قرائات دیگر را نادیده می‌گیرد؛ بلکه گاهی قرائات دیگری را بر قرائت اهل‌بیتb ترجیح می‌دهد و دلایل آن را نیز بیان می‌کند. اما در اکثر موارد، قرائت اهل‌بیتb را به دلایل مختلف، صحیح‌تر و ارجح‌تر می‌داند، که در این پژوهش به بررسی آن پرداخته می‌شود. هدف از این پژوهش، شناساندن یک مبنای جدید در ترجیح قرائات از دیدگاه طبرسی است که در هیچ منبعی به آن اشاره نشده و با توجه به وفور موارد و مثال‌های مرتبط در تفسیر "مجمع البیان"، تصمیم به بررسی آن گرفته شده است. سؤال اصلی این است که شیخ طبرسی در ترجیح قرائت صحیح، بیشتر به کدام معیار و مبنا تکیه می‌کند و چرا؟ این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی مبنای روایی شیخ طبرسی در ترجیح قرائت صحیح، با تأکید بر قرائات اهل‌بیتb می‌پردازد. علاوه بر توضیح این مبنا، جایگاه آن از نظر طبرسی نیز بیان می‌شود و سپس مصادیق آن با دلایل ترجیح ذکر می‌گردد. در نهایت، با بررسی کتاب و نظرات طبرسی در ذیل آیات مختلف، به این نتیجه می‌رسیم که شیخ طبرسی در انتخاب قرائت صحیح، بیشتر بر مبنای روایی و قرائت اهل‌بیتb تأکید دارد و حدیث و روایت اهل‌بیتb در قرائت قرآن از نظر او بالاترین و قطعی‌ترین معیار است. این نتیجه از اینجا به دست می‌آید که از میان تمام قرائات، قرائت اهل‌بیتb فرد را از تردید در انتخاب بهترین قرائت نجات می‌دهد؛ زیرا بر اساس منابع معتبر و مورد تأیید مسلمانان، یعنی روایات، قرآن و اجماع، اهل‌بیتb بهترین الگو و میراث‌دار نبوت هستند و استناد به قرائات آن‌ها، بهترین گزینه در انتخاب قرائت صحیح است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Examining Shaykh Tabarsi’s Narrative-Based Approach in Preferring the Correct Recitation with Emphasis on the Recitations (Qira’at) of Ahl al-Bayt (AS)

نویسندگان [English]

  • Shahrbanu Abbaszadeh 1
  • . Seyed Mohsen Mousavi 2
1 .PhD Graduate in Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Theology and Islamic Teachings, University of Mazandaran, Babolsar, Iran:
2 . Seyyed Mohsen Musavi, Assistant Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Theology and Islamic Teachings, University of Mazandaran, Babolsar, Iran
چکیده [English]

Shaykh Tabarsi posited that the differences in Quranic recitations (qira’at) arose subsequent to the Quran’s revelation. Employing a narrative-driven methodology, he aimed to ascertain or, at the very least, favor the recitation that was divinely revealed. His evaluation of recitation preferences was neither simplistic nor prejudiced; on occasion, he prioritized alternative recitations (qira’at) over those attributed to Ahl al-Bayt (AS), substantiating his selections with rationale. Nevertheless, he predominantly viewed the recitations of Ahl al-Bayt (AS) as more precise and preferable for a variety of reasons, which this study intends to investigate. The objective of this research is to present a novel framework for favoring recitations from Tabarsi’s perspective, one that has not been documented in other literature, and to analyze it in light of the numerous pertinent examples found in his exegesis, Majma’ al-Bayan. The central inquiry is: What criteria and foundational principles does Shaykh Tabarsi primarily utilize when determining the correct recitation, and what are the underlying reasons? This article employs a descriptive-analytical approach to scrutinize Shaykh Tabarsi’s narrative-based methodology in selecting the correct recitation, particularly focusing on the readings of Ahl al-Bayt (AS). In addition to elucidating this methodology, the article addresses its importance from Tabarsi’s perspective and illustrates its application with examples and the rationale behind his preferences. Ultimately, through an analysis of Tabarsi’s commentary and his interpretations of various verses, it is concluded that Shaykh Tabarsi places significant emphasis on the narrative-based approach and the readings of Ahl al-Bayt (AS) in his selection of the correct recitation. For him, the hadith and narrations of Ahl al-Bayt (AS) serve as the paramount and most conclusive criteria in the realm of Quranic recitation. This conclusion arises from the fact that, among all recitations, the readings of Ahl al-Bayt (AS) rescue an individual from doubt in choosing the best recitation, as they are based on credible and universally accepted sources—namely, the narrations, the Quran, and consensus—which identify Ahl al-Bayt (AS) as the best models and inheritors of the Prophethood. Thus, relying on their recitations is the best option for selecting the correct recitation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Correct Recitation
  • Ahl al-Bayt’s Recitation
  • Single Recitation
  • Recitation Variations
  • Narrative-Based Approach
  • Tabarsi
  • Majma’ al-Bayan
  1. حاجی‌اکبری، فاطمه، بررسی اختلاف قرائات در مجمع البیان، قم: دانشکده حدیث قم، 1390ش.
  2. حویزى، عبدعلى بن جمعه‏، تفسیر نور الثقلین‏، قم‏: اسماعیلیان‏، 1415ق‏.
  3. خوئى، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، تهران: الثقافة الاسلامیة، 1390ق.
  4. دهقانی، محمد، دست رنج، فاطمه، حسن بیگی، علی، احسانی، کیوان. (1402). بررسی تطبیقی ارتباط الفاظ با معانی در قرآن کریم با تأکید بر تفاسیر؛ مجمع‌‌البیان، المیزان و تسنیم. مطالعات تفسیر تطبیقی، 8(2)، 112-137. doi: 22034/csq.2024.190553
  5. دیاری بیدگلی، محمدتقی، «نقش و کارکرد روایات تفسیری معصومان با تاکید بر دیدگاه علامه طباطبایی»، دو فصلنامه حدیث پژوهی، دانشگاه کاشان، سال3، شماره5، 1390ش.
  6. ذوقی، امیر، ملاک‌های ترجیح قرائت و توسعه آن، تهران: دانشگاه امام صادقg، 1396ش.
  7. ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، بیروت: دار احیاء التراث العربى، بى‏تا.
  8. رجبی، محمود، روش تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، انتشارات سبحان، 1391ش.
  9. زنجانى، ابوعبداللّه، تاریخ قرآن، تهران‏: منظمة الاعلام الاسلامى‏، بى‏نا، 1404ق.
  10. سیوطى، جلال‌الدین، ترجمه الاتقان فى علوم القرآن‏، مترجم: ابوعبدالله زنجانى‏ و سید مهدى حائرى قزوینى، ‏ تهران‏: امیر کبیر، 1380ش.
  11. شیخلى، بهجت عبدالواحد، اعراب القرآن، بیروت: دار الفکر، 1427ق.
  12. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفة، 1408ش.
  13. طبرسى، فضل بن حسن‏، ترجمه تفسیر مجمع البیان، محقق: محمد مفتح، مترجم: حسین‏نورى همدانى و احمد بهشتى، تصحیح: هاشم رسولى و‏ سید آقا موسوى کلانترى، تهران‏: فراهانى‏، بی‌تا.
  14. طبرسى، فضل بن حسن، جوامع الجامع، قم: حوزه علمیه قم، 1412ق.
  15. علوی، زینب، «ترجیح روایت (ابوبکر شعبه بن عیاش) بر روایت حفص از قرائت عاصم در تفسیر مجمع البیان» دو فصلنامه علمی ترویجی مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، سال 7، شمارۀ 26، 1392ش.
  16. علوی، زینب، بررسی اختلاف قرائات ونظام ترجیح قرائت‌‌ها در تفسیر مجمع البیان، دانشگاه فردوسی مشهد (دانشکده الهیات)، راهنما: مهدی جلالی و سیدکاظم طباطبایی پور، 1392ش.
  17. قاسمی حامد، مرتضی، محمدی انویق، مجتبی، پیرچراغ، محمدرضا. (1402). گونه‌‌شناسی اختلافات مصاحف صحابه و امصار و تأثیر آنها در پیدایش قرائات. فصلنامه قرآن، فرهنگ و تمدن، 4(1)، 63-84. doi: 22034/jksl.2023.376033.1171
  18. قرطبى، محمد بن احمد‏، جامع الاحکام القرآن‏، تهران: ناصر خسرو‏، 1364ش.
  19. کلینى، محمد بن یعقوب‏، اصول الکافی، سید جواد مصطفوى، تهران: کتاب فروشى علمیه اسلامیه‏، 1369ش.
  20. کلینى، محمد بن یعقوب‏، الکافی، محقق: على‌اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران: دارالکتب الإسلامیة‏، 1407ق.
  21. گراوند، نجمه، «بررسی چگونگی تاثیر اختلاف قرائات در برداشتهای تفسیری مجمع البیان»، فصلنامه مطالعات قرآن و حدیث، سال 7، شمارۀ 1، 1392ش.
  22. متقی هندی، علی بن حسام، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، بیروت: موسسة الرسالة، 1413ق.
  23. مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى، بحارالأنوار، محقق: جمعى از محققان‏، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏‏، 1403ق.‏
  24. مرادى، محمد، امام علىg و قرآن‏، تهران: هستى نما‏‏، 1382ش.
  25. معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، قم: موسسه نشر اسلامی، 1415ق.
  26. مؤدب و خوشنویس، سیدرضا و علی، «بررسی چیستی و جایگاه مبانی زبانی و ادبی در اختیار قرائات در تفسیر مجمع البیان»، فصلنامه علمی پژوهشی« پژوهش‌های ادبی- قرآنی»، سال 6، شمارۀ 2، 1397ش.
  27. نکونام‏، جعفر، پژوهشى در مصحف امام على، رشت: کتاب مبین‏، 1382ش.
  28. نوری و بیدگلی، شهلا و دیاری محمدتقی، « قرائات منسوب به اهل بیت»، دو فصلنامه مطالعات قرائت قرآن، دورۀ 2، شمارۀ 2، 1393ش.