نقش اختلاف قرائت در تفسیر آیه "خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى"

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 گروه حدیث، جامعه المصطفی(ص) العالمیه، قم، ایران

2 تفسیر تطبیقی، موسسه آموزش عالی فاطمه الزهراء علیها السلام، اصفهان، ایران.

3 دانشجوی دکتری قرآن ومستشرقان جامعة المصطفی العالمیة

چکیده

چکیده
آیه «قَالَ رَبُّنَا الَّذِی أَعْطَى کُلَّ شَیْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى» (طه/50)، یکی از آیات کلیدی قرآن درزمینه توحید ربوبی است. تفسیر صحیح این آیه مانند هر آیه دیگری، منوط به پایبندی و تسلط بر قواعد تفسیر است. یکی از علوم لازم برای تفسیر، «علم قرائات قرآن» است که نقش بسزایی در برداشت‌های تفسیری دارد. در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی سعی شده تا چگونگی نقش اختلاف قرائت در تفسیر آیه 50 سوره مبارکه طه با بررسی منابع تفسیری فریقین روشن شود. برای این مهم دو قرائت مشهور و غیرمشهور آیه و اثر تفسیری هرکدام مقایسه و نقد و بررسی شده و با تمسک به ادله و ملاک‌های نقد اختلاف قرائات ازجمله قواعد ادبی و سیاق و... بررسی و تطبیق تفاسیر هر دو قرائت، وجهی ترجیح یا ردّ شده ‌است. در این آیه دو قرائت مختلف (مشهور و شاذ) در «خلقه» وجود دارد. به‌تبع این دو قرائت، ترکیب‌های متفاوتی برای آیه در نظر گرفته‌ شده که تفاسیر گوناگونی را هم به‌دنبال دارد. از بین این ترکیب‌ها، لحاظ دو مفعول «أعطی» به‌ترتیب در آیه بهتر است. از میان معانی، در نظر گرفتن عمومیت آیه با سیاق سازگارتر است. بااین‌حال، این دو قرائت رابطه‌ای تنگاتنگی با یکدیگر دارند که با مقایسه‌شان در تفسیر آن‌ها نیز نمایانگر است. ازجمله: اعتبارسنجی قرائات، رد یک برداشت تفسیری در قرائت غیرمشهور به‌خاطر ناسازگاری آن با قرائت مشهور، ترجیح قرائت مشهور بر غیرمشهور با استفاده از معیار ادبیات عرب، جمع بین معانی تفسیری در هر دو قرائت، نقد برداشت‌های تفسیری نادرست در هر دو قرائت، توسعه ‌معنای آیه با قرائت‌های مختلف و تأیید یک برداشت تفسیری در یک قرائت.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

THE ROLE OF DIFFERENCE OF RECITATION IN THE INTERPRETATION OF THE VERSE "CREATED HIM, THEN GUIDED"

نویسندگان [English]

  • Mohsen Khoshfar 1
  • mina sadat hosseini 2
  • Abbas Karimi 3
1 , Hadis Assistant , Al Mostafa International University(miu), Qom. Iran
2 Comparative Interpretation field, Fatima Zahra(AS) High Educational Institute, Isfahan. iran
3 PhD student in Quran and Orientalists of Al-Mustafa Al-Alamiyah Society : Abb.karimi.1998@gmail.com .
چکیده [English]

ABSTRACT
The verse {He said, Our Lord is He who gave everything its creation, then guided it} (Taha / 50) is one of the key verses of the Qur'an in the field of ‘Tawhid al-Ruboubi’ [monotheism in terms of Ruboubiyyet]. The correct interpretation of this verse, like any other verse, depends on attaching to and mastering the rules of interpretation. One of the necessary sciences for interpretation is "the science of reciting the Qur'an", which plays an important role in interpretive interpretations.
In this research, with a descriptive-analytical method, an attempt has been made to clarify the role of differences in recitation in the interpretation of verse 50 of Surah Taha by examining the interpretive sources of the two sects. For this regard, the two famous and unpopular readings of the verse and the interpretive work of each have been compared, criticized and studied, and by relying on the arguments and criteria of critique of differences in readings, including literary rules and contexts, etc. as well as reviewing and applying the interpretations of both recitations, one of them is preferred or rejected. In this verse, there are two different readings (famous and unpopular) in the word "khalaqah" [created him]. As a result of these two readings, different combinations are considered for the verse, which also lead to different interpretations. Among these combinations, it is better in terms of the two objects of the verb "a’ta" [gave] in the verse, respectively. Among the meanings, considering the generality of the verse is more consistent with the context. Hence, these two readings are closely related to each other, which is reflected in their comparison in their interpretation. These include: validation of recitations, rejection of an interpretive commentary in unpopular recitation due to its incompatibility with famous recitation, preference of popular recitation over an unpopular one using the standard of Arabic literature, combination of interpretive meanings in both recitations, critique of misinterpretations in the development of both readings, expanding the meaning of the verse with different recitations and confirming an interpretive commentary in a certain recitation.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • KEYWORDS: Comparative Interpretation
  • Difference of Qiraat
  • Criticism and PreferenceofRecitation
  • Famous Recitation
  • Unpopular Recitation
  • 50 Taha
  1. منابع

    1. قرآن کریم، ترجمه: رضایی اصفهانی، محمدعلی و همکاران، ‌موسسه تحقیقاتی فرهنگی دارالذکر، قم: 1383ش.
    2. آشوری، حسین، «تأثیر اختلاف قرائات در تفسیر»، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، ویژه امام علی (علیه السلام)، ش ۲۳- ۲۴، پاییز و زمستان ۱۳۷۹.
    3. آل سعدی، عبدالرحمن بن ناصر؛ تیسیر الکریم الرحمن، مکتبة النهضة العربیه، بیروت: 1408 ق.
    4. آلوسی، محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، دارالکتب العلمیه، بیروت: 1415 ق.
    5. ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، دار الاحیاء التراث العربی، بیروت: 1429 ق.
    6. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1419 ق)، تفسیر القرآن العظیم، دارالکتب العلمیه، بیروت: 1419 ق.
    7. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دارصادر، بیروت: چاپ سوم، 1414 ق.
    8. ابوالفتوح‌رازی، حسین‌بن‌علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد: 1408 ق.‌
    9. ابن جزی، محمدبن احمد، التسهیل لعلوم التنزیل، دارالارقم بن ابی الارقم، بیروت: 1416 ق.
    10. ابن عاشور، محمدبن طاهر، التحریر و التنویر، موسسه التاریخ، بیروت: بی‌تا.
    11. ابن عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، دارالکتب العلمیه، بیروت: 1422 ق.
    12. ارفع، فاطمه السادات، میرحسینی، سید محمد، اختلاف قرائات سبع در تفسیر سوره مریم، مطالعات قرائت قرآن، دوره 6، شماره 11، پاییز و زمستان 1397.
    13. اسدتاش، محمدعلی، معیار و اقسام قرائات شاذ، مطالعات قرائت قرآن، دوره 6، شماره 11، پاییز و زمستان 1397.
    14. امینی، محمد، براتیان، جمیله، بررسی عوامل و کاربردهای اختلاف قرائات قرآن از دیدگاه دانشمندان علوم قرآن و آیت الله فاضل لنکرانی، دوره 7، شماره 13، پاییز و زمستان 1398.
    15. ایراندوست، محمدحسین، زبان وحی، قم: انتشارات آرمان، 1396.
    16. بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، دار احیاء التراث العربی، بیروت: 1418 ق.
    17. ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد، جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، دار احیاء التراث العربی، بیروت: 1418 ق.
    18. ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمدبن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، داراحیاء التراث العربی، بیروت: 1422 ق.
    19. ایزدی، مهدی، ذوقی، امیر، «پی‌جویی قرائت عامه در کتب تفسیری سده‌های نخست و نقش آن در ترجیح قرائت»، دو فصلنامه پژوهش‌های زبان شناختی قرآن، سال 6، ش 1، پیاپی 11، بهار و تابستان 1396.
    20. جوادی آملی، عبدالله ، سایت اسراء، دروس تفسیر، سوره طه، بی‌تا(http://www.portal.esra.ir).
    21. جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج 2(توحید در قرآن)، قم: اسراء، 1389.
    22. جوهری فارابی، اسماعیل بن حماد، تاج اللغة و صحاح العربیة، دار العلم للملایین، بیروت: 1404 ق.
    23. حسن، عباس، النحو الوافی، ناصر خسرو، قم: 1384.
    24. حسینی شاه‌عبدالعظیمی، حسین بن احمد، اثناعشری، میقات، تهران: 1363.
    25. خطیب، عبدالکریم، التفسیر القرآنی للقرآن، دارالفکر العربی، بیروت، بی‌تا.
    26. خویی، ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، بی‌نا، بیروت: 1408 ق.
    27. راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ قرآن، قم: طلیعه النـور، ۱۴۲۷ ق.
    28. الزبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس، منشورات مکتبة الحیاه، بیروت: بی‌تا.
    29. زرکشی، بدرالدین، البرهان فی علوم القرآن، دارإحیاءالکتب العربیه، قاهره: 1376 ق.
    30. زمخشری، محمود (1407 ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، دارالکتب العربی، بیروت: 1407 ق.
    31. سیدبن قطب، بن ابراهیم شاذلی، فی ظلال القرآن، دارالشروق، بیروت- قاهره: 1412 ق.
    32. سیدرضی، محمدبن حسین، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، دارالأضواء، بیروت: بی‌تا.
    33. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر الدرالمنثور فی تفسیر المأثور، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، قم: 1404 ق.
    34. شوکانی، محمد علی، فتح القدیر، دار ابن کثیر، دار الکلم الطیب، دمشق، بیروت: 1414 ق.
    35. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، فرهنگ اسلامی، قم: 1365.
    36. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جامعۀ مدرسین حوزه علمیه، قم: 1417 ق.
    37. طباطبایی، محمدحسین، قرآن در اسلام، چ پنجم، دفتر انتشارات اسلامی، قم: 1372.‌
    38. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ناصرخسرو، تهران: 1372.
    39. طبری، ابوجعفرمحمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، دارالمعرفه، بیروت: 1412.
    40. طنطاوی، محمد، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، دار نهضه مصرللطباعه و النشر، قاهره: بی‌تا.
    41. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، دار احیاء التراث العربی، بیروت: بی‌تا.
    42. فاکر میبدی، محمد، «اختلاف قرائات و نقش آن در تفسیر از دیدگاه علامه طباطبایی»، دو فصلنامه قرآن شناخت، سال چهارم، ش 2، پیاپی 8، پاییز و زمستان 1390.
    43. فخر رازی، محمدبن عمر، مفاتیح الغیب، دار احیاءالتراث العربی، بیروت: 1420 ق.
    44. فضلی، عبدالهادی، مقدمه‌ای بر تاریخ قرائات قرآن کریم، اسوه، قم: چاپ چهارم، 1388.
    45. فیروزآبادی، محمدبن یعقوب، قاموس المحیط، دار الکتب العلمیه، بیروت/لبنان: 1415 ق.
    46. فیض کاشانی، ملامحسن، الصافی، الصدر، تهران: 1415 ق.
    47. قاسمی، محمدجمال الدین، محاسن التاویل (تفسیر القاسمی)، دارالکتب العلمیه، بیروت: 1418 ق.
    48. قرشی، علی اکبر، احسن الحدیث، بنیاد بعثت، تهران: 1377.
    49. قرطبی، محمدبن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ناصرخسرو، تهران: 1364.
    50. قمی مشهدی، محمدبن محمدرضا، کنز الدقائق و بحر الغرائب، وزارت ارشاد اسلامی، تهران: 1368.
    51. قونوی، اسماعیل بن محمد، حاشیة القونوی علی تفسیر البیضاوی، دارالکتب العلمیه، بیروت: 1422 ق.
    52. کاشانی، ملافتح الله، منهج الصادقین فی الزام المخالفین، کتابفروشی محمدحسن علمی، تهران: 1336.
    53. کلینی، محمدبن یعقوب بن اسحاق، الکافی، دارالکتب الإسلامیه، تهران: 1407 ق.
    54. گنابادی، سلطان محمد (1408 ق)، بیان السعادة فی مقامات العبادة، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت: 1408 ق.
    55. ماوردی، علی بن محمد، النکت و العیون، دارالکتب العلمیه، بیروت: بی‌تا.
    56. مرتضوی، ابراهیم؛ طیب حسینی، محمود، مقاله «دیدگاه زمخشری درمورد قرائات، دو فصلنامه علمی قرائات قرآن، سال 7، ش 12، بهار و تابستان 1398.
    57. معرفت، محمدهادی، المتهیدفی علوم القرآن، مؤسسه فرهنگی التمهید، قم: 1388 ش.
    58. معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، مؤسسه فرهنگی التمهید، قم: 1380 ش.
    59. میبدی، احمد بن محمد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، امیرکبیر، تهران: 1371 ش.
    60. نیک طبع، صدیقه، عامری، محمدجواد، تحلیل اختلاف قرائات و رابطه آن با تحریف قرآن با تأکید بر دیدگاه آیت‌الله فاضل لنکرانی، مطالعات قرائت قرآن، دوره 7، شماره 13، پاییز و زمستان 1398.

     

دوره 8، شماره 15
سال هشتم، شماره پانزدهم، پاییز و زمستان 1399
اسفند 1399
صفحه 79-108
  • تاریخ دریافت: 03 خرداد 1399
  • تاریخ بازنگری: 18 خرداد 1399
  • تاریخ پذیرش: 10 آذر 1399