تواتر قرائات: تحلیل تطبیقی دیدگاه ابوالقاسم خویی و جلال‌الدین سیوطی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعه المصطفی العالمیه،قم،ایران

2 عضو انجمن علمی قرآن و مستشرقان حوزه علمیه، قم، ایران

3 نویسنده مسئول، دانش پژوه دکتری قرآن و علوم، گرایش تربیت، مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث، جامعه المصطفی العالمیه

10.22034/qer.2025.13976.1187

چکیده

هدف: این پژوهش با هدف تحلیل تطبیقی دیدگاه‌های آیت‌الله ابوالقاسم خویی و جلال‌الدین سیوطی درباره تواتر قرائات قرآن انجام شده است. اهمیت این موضوع از آن‌جا ناشی می‌شود که بحث تواتر قرائات تأثیر مستقیمی بر اعتبار قرائات سبعه و عشره، و نیز بر مباحث تفسیری، فقهی و آموزشی قرآن دارد.
روش: این تحقیق به روش توصیفی ـ تحلیلی و بر پایه منابع کتابخانه‌ای صورت گرفته است. نخست، دیدگاه‌های خویی و سیوطی درباره تواتر قرائات گردآوری شد و سپس معیارها و دلایل هر یک به‌طور تطبیقی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت.
یافته‌ها: نتایج نشان می‌دهد که هر دو اندیشمند، تواتر مطلق قرائات را نمی‌پذیرند. خویی معتقد است که هیچ‌یک از قرائات به‌طور متواتر از پیامبر(ص) نقل نشده و اغلب آن‌ها حاصل اجتهاد قاریان یا نقل خبر واحد هستند. وی میان «تواتر متن قرآن» و «تواتر قرائات» تفکیک قائل می‌شود. در مقابل، سیوطی قرائات سبعه (و به‌طور محدود عشره) را متواتر می‌داند، اما تنها در صورتی که با قواعد عربی و مصاحف عثمانی مطابقت داشته و سند معتبر داشته باشند؛ در غیر این صورت، آن‌ها را شاذ یا ضعیف می‌شمارد.
نتیجه‌گیری: بررسی تطبیقی نشان می‌دهد که گرچه هر دو اندیشمند بر عدم تواتر مطلق قرائات اتفاق نظر دارند، اما معیارهایشان برای پذیرش یا رد قرائات متفاوت است. خویی به اصول اجتهاد و خبر واحد تکیه می‌کند، در حالی‌که سیوطی هماهنگی با مصحف عثمانی و قواعد عربی را معیار اصلی می‌داند. این تفاوت رویکردها اهمیت بازنگری در معیارهای اعتبار قرائات قرآن را آشکار می‌سازد و می‌تواند در رفع شبهات علمی و سامان‌بخشی به مطالعات قرائت‌شناسی مفید باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Tawātur of Qur’anic Readings: A Comparative Analysis of the Views of Abū al-Qāsim al-Khūʾī and Jalāl al-Dīn al-Suyūṭī

نویسندگان [English]

  • Mohammad Nazir Erfani 1
  • ABBAS KARIMI 2
  • Zamin Ali 3
1 Assistant Professor, Al-Mustafa Al-Alamiyah University, Qom, Iran,
2 Member of the Scientific Association of the Quran and Orientalists of the Seminary, Qom, Iran,
3 Corresponding Author, PhD scholar in Quran and Sciences, Education Department, Higher Education Complex for Quran and Hadith, Al-Mustafa Al-Alamiyah University,
چکیده [English]

Objective: This study aims to provide a comparative analysis of the views of Ayatollah Abū al-Qāsim al-Khūʾī and Jalāl al-Dīn al-Suyūṭī on the issue of tawātur (mass transmission) of Qur’ānic readings. The significance lies in the fact that the acceptance or rejection of the tawātur of the Seven and Ten Readings directly affects Qur’ānic interpretation, jurisprudence, and pedagogy.
Method: The research employed a descriptive–analytical approach based on library sources. The opinions of al-Khūʾī and al-Suyūṭī on tawātur were first collected and then examined comparatively, with attention to their criteria and arguments for the authenticity of the readings.
Results: The findings indicate that both scholars reject the absolute tawātur of all Qur’ānic readings. Al-Khūʾī explicitly argues that no readings have been transmitted mutawātir from the Prophet (PBUH), and that most are the result of qurrāʾ’s personal reasoning or solitary reports. He stresses the distinction between the tawātur of the Qur’ānic text itself and the lack of tawātur in the variant readings. In contrast, al-Suyūṭī considers the Seven Readings (and, to a lesser degree, the Ten) to be mutawātir, but only if they conform to Arabic grammatical rules, correspond with the ʿUthmānic codices, and possess reliable transmission chains. Otherwise, they are classified as anomalous or weak.
Conclusions: The comparative analysis reveals that while both scholars agree on rejecting absolute tawātur of all readings, they employ different criteria for validating them. Al-Khūʾī relies primarily on principles of ijtihād and solitary transmission, whereas al-Suyūṭī emphasizes conformity with the ʿUthmānic codices and Arabic linguistic norms. These differing approaches highlight the need for a re-examination of the criteria of authenticity in Qur’ānic readings and contribute to resolving scholarly debates on this issue. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tawātur of readings
  • al-Khūʾī
  • al-Suyūṭī
  • Seven Readings
  • Qur’ānic sciences

 

ابن‌جزری، محمد بن محمد، النشر فی القراءات العشر، بیروت: دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
ابن‌عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، بیروت: دارالفکر، 1404ق.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دار صادر، 1414ق.
ابوشامه، عبدالرحمان بن اسماعیل، المرشد الوجیز الی علوم تتعلّق بالکتاب العزیز، بیروت: منشورات محمد علی بیضون، 1424ق.
ابوحیان، محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق: صدقی محمد، بیروت: دارالفکر، 1420ق.
اصغرپور، حسن، تاریخ قرآن، قم: دانشگاه قرآن و حدیث، 1390ش.
حلی (علامه)، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة، 1412ق.
خویی، ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخویی، 1408ق.
رازی، فخرالدین، مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1420ق.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق: صفوان عدنان، بیروت: دارالشامیه، 1412ق.
زرقانی، محمد عبدالعظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، تحقیق: مکتب البحوث و الدراسات، بیروت: دارالفکر، 1996م.
زرکشی، بدرالدین محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، تعلیق: عطا، مصطفی القار، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1422ق.
سیوطی، جلال‌الدین، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: دارالکتب العربی، 1421ق.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، المقاصد العلیة فی شرح الرسالة الألفیة، کتاب الصلاة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1420ق.
صالح، صبحی، مباحث فی علوم القرآن، قم: انتشارات شریف رضی، 1372ش.
طباطبایی، محمدحسین، قرآن در اسلام، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1372ش.
طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، قم: انتشارات مرتضوی، 1375ش.
طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، به کوشش: احمد قصیر عاملی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1409ق.
فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم: هجرت، 1409ق.
فضلی، عبدالهادی، القراءات القرآنیة: تاریخ و تعریف، بیروت: دارالقلم، 1405ق.
فیض کاشانی، ملا محسن، تفسیر الصافی، تهران: انتشارات صدر، چاپ دوم، 1415ق.
فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر، قم: مؤسسه دارالهجرة، 1414ق.
قسطلانی، احمد بن محمد، لطائف الإشارات لفنون القراءات، جیزه (مصر): مکتبة أولاد الشیخ للتراث، 2014 م.
کمالی، سیدعلی، شناخت قرآن، قم: انتشارات اسوه، 1370ش.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، بیروت: مکتبة الفکر، 1429ق.
معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسه النشر الإسلامی، 1415ق.
معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، قم: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، چاپ چهارم، 1381ش.